Tiền số lên đời pháp lý, hành vi đầu tư liệu có lên cấp?

Tiền số lên đời pháp lý, hành vi đầu tư liệu có lên cấp?

Không ít nhà đầu tư từng lao vào tiền mã hóa như một giấc mộng ngắn hạn. Giờ đây, Việt Nam bắt đầu định hình khung pháp lý cho tài sản số – một bước ngoặt được kỳ vọng sẽ chấn chỉnh thị trường và bảo vệ người chơi. Nhưng với tâm lý “đổi đời sau một đêm” vẫn phổ biến, hành lang pháp lý liệu có đủ sức làm thay đổi cách người Việt tiếp cận kênh đầu tư này?

Luật pháp về tài sản số không còn là chuyện xa vời tại Việt Nam – Ảnh minh họa

Đã đến lúc luật hóa tiền số

Giai đoạn 2020-2022 từng chứng kiến làn sóng đầu tư tài sản số lan rộng tại Việt Nam. Tiền mã hóa không chỉ là khái niệm công nghệ mà trở thành kênh làm giàu mới trong mắt nhiều người trẻ. F0 ồ ạt lên sàn quốc tế, nhóm Telegram mọc lên như nấm, không khí phấn khích lan truyền theo từng đợt sóng giá. Nhưng sau những lần x5, x10 là cả chuỗi thua lỗ, sàn sập, coin rác biến mất và trên hết là sự bối rối trong một thị trường thiếu vắng khung pháp lý.

Đến đầu năm 2025, dòng chảy pháp lý bắt đầu chuyển mình. Chỉ thị 05/CT-TTg giao Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan đề xuất khung quản lý tài sản số. Luật Công nghiệp Công nghệ số được Quốc hội thông qua, lần đầu định nghĩa “tài sản số”. Không còn là “vùng xám”, tài sản số đang dần tiến vào khuôn khổ pháp luật chính thức.

Nhà đầu tư vẫn mang nặng tâm lý “một đêm đổi đời”

Anh N.A., một nhà đầu tư nghiệp dư ở Hà Nội, nhớ lại năm 2021: “Ai cũng nói chỉ cần chọn đúng đồng coin là tài khoản có thể x3, x5. Lúc đầu tôi lãi gần 300 triệu đồng, nhưng rồi âm sạch. Đòn bẩy thì cao, coin thì rớt, sàn thì biến mất. Càng thua càng muốn gỡ, cuối cùng nợ nần chồng chất mà chẳng biết kêu ai”.

Tương tự, chị T.L., nhân viên marketing tại TPHCM, từng dính đến mức ngày nào cũng thức dậy mở ví xem tài sản tăng giảm: “Có hôm lên vài trăm USD, nhưng cũng có đêm mất 1/3 giá trị chỉ sau vài giờ. Mỗi lần token đỏ rực là tim cũng đỏ theo. Cuối cùng, tôi phải gỡ hết app liên quan đến coin, để không ảnh hưởng tâm lý”.

Những trải nghiệm như của anh N.A. và chị T.L. không phải cá biệt mà là bức tranh chung của nhóm nhà đầu tư F0 – những người mới bước chân vào thị trường, thường hành động theo cảm xúc, tin đồn và “kèo” từ các nhóm Telegram; giao dịch chủ yếu qua sàn quốc tế hoặc qua trung gian OTC, không bảo hộ pháp lý, không xác minh, không khung rõ ràng. Và khi rủi ro xảy ra, mất mát chỉ là chuyện tất yếu.

Theo số liệu từ Triple-A, hơn 17 triệu người Việt sở hữu tài sản mã hóa, đưa Việt Nam vào top 7 toàn cầu với tỷ lệ sở hữu 17% – vượt xa mức trung bình thế giới 6.5%. Đây càng là lý do để thị trường này cần sớm được dẫn dắt theo hướng minh bạch hơn.

Anh K.V., người có gần 10 năm kinh nghiệm trong thị trường tiền số, cho rằng: “Nếu không có pháp lý, niềm tin vào sàn chỉ còn phụ thuộc vào… lời hứa. Khi có sự cố, người dùng gần như không được bảo vệ. Tôi đã từng mất tiền vì sàn ‘bị hack', rồi thông báo… không chịu trách nhiệm. Nếu Việt Nam có khung kiểm soát, thậm chí chỉ cần buộc các sàn phải công khai chính sách bảo hiểm, đã là bước tiến lớn rồi”.

Luật không thay thế được sự tỉnh táo

Nhưng rõ ràng, không phải ai cũng sẽ “đầu tư khôn ngoan” hơn chỉ vì có pháp luật. Hành vi đầu tư thường gắn chặt với tâm lý, mà tâm lý thì không thể thay đổi trong một sớm một chiều. Một khảo sát năm 2023 cho thấy, gần 40% nhà đầu tư tiền số tại Việt Nam thừa nhận họ đầu tư theo cảm xúc hoặc tin đồn, dù biết rủi ro cao.

Chị K.T., một nhà đầu tư lâu năm tại TPHCM, nhìn nhận thẳng: “Luật pháp giúp thị trường an toàn hơn, nhưng rủi ro lớn nhất nằm ở chính người chơi. Nếu vẫn chạy theo tin đồn, lướt sóng mù quáng, có luật cũng chẳng thay đổi được gì”.

Ông H.S., chuyên gia blockchain, cũng đồng tình: “Không nên mơ rằng luật pháp sẽ biến mọi người thành nhà đầu tư tỉnh táo. Nó chỉ là khung chơi, không phải chìa khóa thành công”.

Tại một diễn đàn kinh tế tháng 6/2025, ông Tô Trần Hòa – Phó Trưởng ban Phát triển thị trường Chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước – đề xuất cơ chế thử nghiệm (sandbox) là cách tiếp cận phù hợp để quản lý những mô hình đổi mới sáng tạo như tài sản mã hóa. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh: Sandbox không phải là “vùng trống pháp lý”, mà cần được xây dựng với các tiêu chí rõ ràng để vừa khuyến khích sáng tạo, vừa bảo vệ nhà đầu tư.

Để mô hình sàn giao dịch tài sản số được thử nghiệm hiệu quả, việc thiết lập cấu trúc thị trường minh bạch là yêu cầu bắt buộc. Ông Phan Đức Trung – Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam đề xuất các yêu cầu cụ thể: Tài sản phải có nguồn gốc rõ, hợp đồng thông minh cần được kiểm toán, đơn vị phát hành bắt buộc công khai whitepaper và luồng tiền phải được lưu vết. Nếu không, sandbox sẽ thành vùng trống kiểm tra, không khác gì OTC trá hình.

Dưới góc nhìn của nhà đầu tư, anh Đ.L. cho rằng, khi khung pháp lý rõ ràng hơn, nhiều người sẽ bắt đầu suy nghĩ khác: “Nếu đầu tư có thể báo cáo thuế, tài sản được bảo hộ và giao dịch minh bạch thì xu hướng tích sản, đầu tư dài hạn sẽ lên ngôi. Người ta sẽ tính đến giá trị thật của dự án thay vì chạy theo coin lạ chỉ vì được phím”.

Anh Q.A., người từng theo dõi mô hình phát triển tại Thái Lan, cũng cho rằng: Nếu Việt Nam miễn thuế vài năm cho tài sản số, sẽ thu hút được dòng vốn F0 quay trở lại theo cách chính thống hơn. “Thay vì đi lách luật, hãy cho họ một con đường rõ ràng để đi thẳng”, anh nói và hình dung một tương lai nơi tài sản số tích hợp liền mạch vào hệ thống tài chính, biến Việt Nam thành điểm đến ở châu Á.

Liệu pháp lý sẽ kìm hãm hay mở lối cho thị trường?

Sau cùng, một thị trường minh bạch là nền tảng để hạn chế rủi ro và mở đường cho công nghệ phát triển. Nhưng không phải ai cũng lạc quan. Một nhà đầu tư nhỏ lẻ như chị V.H. băn khoăn: “Pháp lý rõ thì tốt, nhưng nếu quản lý quá chặt, người chơi nhỏ như tôi vẫn sẽ tìm cách lách qua các sàn OTC không kiểm soát. Còn nếu quá lỏng, ai dám chắc thị trường không biến thành nơi đầu cơ trá hình?”.

Chị đặt vấn đề: Pháp lý có thể định hướng, nhưng không thể thay đổi hoàn toàn bản chất biến động của tiền số. Người đầu tư vẫn cần tự trang bị kiến thức và kỹ năng quản lý rủi ro, chứ không thể trông chờ vào luật pháp để “bảo vệ” mình hoàn toàn.

Có thể nói, khi Việt Nam đứng trước ngưỡng cửa của một kỷ nguyên tài chính số mới, con đường phía trước đầy hứa hẹn nhưng cũng lắm thách thức. Việc ban hành luật về tài sản số sẽ là cú hích cho thị trường chuyển mình, từ “cảm xúc” sang “chiến lược”, từ đầu cơ sang tích sản, từ lén lút sang minh bạch. Nhưng cũng có thể, nó chỉ là tấm gương phản chiếu, nếu nhà đầu tư không thay đổi cách nghĩ thì vòng lặp cũ vẫn sẽ tiếp tục.

Anh N.A., sau những mất mát, giờ đây thận trọng hơn: “Tôi không bỏ tiền số, nhưng giờ chỉ đầu tư số tiền mình sẵn sàng mất”. Trong khi đó, chị T.L. thì chọn cách đứng ngoài quan sát: “Có luật hay không, tôi vẫn cần thời gian để hiểu rõ hơn trước khi quay lại”.

Câu hỏi hiện tại không chỉ là “Luật có giúp thị trường minh bạch hơn không?”, mà là “Nhà đầu tư đã sẵn sàng thay đổi để đi cùng một thị trường lành mạnh hơn chưa?”.

Thế Mạnh

FILI

– 08:43 21/07/2025