Thị trường chứng khoán sẽ ra sao khi lãi suất huy động rục rịch tăng?

Thời gian gần đây, lãi suất ngân hàng có dấu hiệu đi lên trở lại. Ban đầu, mức tăng chỉ xuất hiện tại một số nhà băng và một vài kỳ hạn trong giai đoạn tháng 8–9, nhưng sang tháng 10–11, xu hướng này đã lan rộng trên toàn hệ thống với nhiều kỳ hạn được điều chỉnh. Hiện một số khoản tiết kiệm đã có mức lãi suất từ 6%/năm trở lên, ngay cả với khoản tiền gửi không quá lớn.

Lãi suất huy động tại nhiều ngân hàng tăng ở nhiều kỳ hạn, khiến không ít nhà đầu tư lo ngại. Tuy nhiên, chuyên gia tài chính Huỳnh Hoàng Phương cho rằng để đánh giá đúng tác động của lãi suất – một biến số cốt lõi ảnh hưởng đến hầu hết các lớp tài sản tại Việt Nam thì cần nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện hơn.

Kịch bản lãi suất tăng nhanh và mạnh khá thấp

Khi đánh giá tác động của lãi suất tới thị trường và dòng tiền đầu tư, nhà đầu tư nên tiếp cận từ hai góc nhìn chính. Thứ nhất là xu hướng thay đổi (Change): lãi suất đang đi ngang hay có xu hướng tăng/giảm, tốc độ điều chỉnh nhanh hay chậm. Thứ hai là mức độ/mặt bằng (Level): lãi suất hiện tại và trong tương lai gần đang ở vùng thấp (hỗ trợ), trung tính hay vùng cao (thắt chặt).

Bối cảnh hiện nay cho thấy tăng trưởng tín dụng kéo dài và vượt xa tốc độ tăng huy động khiến nhiều ngân hàng phụ thuộc ngày càng lớn vào nguồn vốn trên thị trường liên ngân hàng (thị trường 2), kéo tỷ lệ cho vay/huy động lên mức cao. Trong khi đó, rủi ro tỷ giá tiếp tục hiện hữu, buộc Ngân hàng Nhà nước ưu tiên ổn định tỷ giá và thu hẹp hỗ trợ trên thị trường 2. Điều này khiến nguồn vốn ngắn hạn bị thu hẹp và mặt bằng lãi suất trên thị trường 1 đứng trước áp lực tăng.

Theo quan sát của chuyên gia, lãi suất nhiều khả năng còn dư địa tăng nhẹ trong thời gian tới, phù hợp với trạng thái cung – cầu vốn hiện tại. Diễn biến trên thị trường huy động cũng cho thấy sự phân hóa rõ rệt: nhóm ngân hàng tư nhân tăng lãi suất nhanh hơn đáng kể so với nhóm quốc doanh. Trong đó, các ngân hàng tư nhân lớn như MBB, ACB, TCB, VPB, HDB đều điều chỉnh tăng lãi suất huy động nhằm đáp ứng nhu cầu mở rộng cho vay, đặc biệt ở mảng bất động sản trong 10 tháng đầu năm.

Hệ quả là chênh lệch (GAP) lãi suất giữa nhóm tư nhân lớn và nhóm ngân hàng quốc doanh ngày càng giãn rộng. Lịch sử cho thấy mỗi khi GAP nới rộng, nhóm big4 thường phải tăng lãi suất theo để giữ chân dòng tiền gửi. Với tỷ lệ cho vay/huy động hiện vẫn ở mức cao, lãi suất còn khả năng nhích thêm và nhóm big4 nhiều khả năng sẽ sớm tham gia vào chu kỳ điều chỉnh tăng này.

Chuyên gia cho rằng kịch bản lãi suất tăng nhanh, mạnh (change) lên mức gây thắt chặt (level) gây rủi ro cho kinh tế và các tài sản rủi ro có xác suất khá thấp. Nguyên nhân do bối cảnh toàn cầu đang nới lỏng tiền tệ, Fed trong chu kỳ giảm lãi suất khiến áp lực bên ngoài sẽ giảm dần trong 2026. Bên cạnh đó, rủi ro lạm phát trong nước chưa lớn, do tiêu dùng thực tế phục hồi còn chậm (dù ngắn hạn có thể bị ảnh hưởng thiên tai).

Một yếu tố khác là nền kinh tế vẫn cần hỗ trợ hồi phục (đặc biệt sau 1 năm nhiều thiên tai), đặc biệt khi tăng trưởng đang phụ thuộc nhiều vào mũi nhọn đầu tư – vốn yêu cầu môi trường lãi suất thuận lợi. Vì vậy, chuyên gia cho rằng lãi suất có thể tăng chậm, tương tự giai đoạn 2015–2019, nhưng khó bước vào trạng thái thắt chặt mạnh dù vẫn phải theo dõi diễn biến các xác suất thấp này.

Giai đoạn tiền rẻ đã đi qua, TTCK sẽ phản ứng ra sao?

Quan sát chu kỳ kinh tế và diễn biến của VN-Index cho thấy thị trường thường phản ứng nhất quán với các pha vận động của lãi suất.

Khi lãi suất tăng chậm từ vùng thấp lên mức trung tính – giai đoạn thường được mô tả là “pha vàng” – thị trường có xu hướng đi ngang, tích lũy và biến động chủ yếu theo yếu tố cơ bản. Đây cũng là thời điểm phân hóa mạnh giữa các nhóm ngành, khiến việc lựa chọn cổ phiếu trở thành yếu tố then chốt.

Ngược lại, trong “pha xanh”, khi lãi suất giảm mạnh, dòng tiền rẻ làm thanh khoản bùng nổ, thị trường thường tăng nhanh, rộng và mang tính đầu cơ cao.

Ở chiều đối lập, “pha đỏ” – khi lãi suất tăng mạnh lên vùng cao đi kèm chính sách thắt chặt – là giai đoạn rủi ro lớn đối với các tài sản rủi ro như chứng khoán và bất động sản.

Theo quan điểm của chuyên gia, thị trường nhiều khả năng đã bước vào “pha vàng” kể từ tháng 9/2025, chuyển dịch từ “pha xanh” trước đó. Lãi suất hiện tăng với tốc độ chậm, xuất phát từ nền rất thấp và vẫn duy trì vùng hỗ trợ nhẹ đến trung tính.

Bối cảnh này tạo cơ sở cho một số nhận định quan trọng. Thứ nhất, rủi ro thị trường đi vào một chu kỳ giảm mạnh tương tự “pha đỏ” chưa cao, song vẫn cần theo dõi sát sao diễn biến lãi suất và tỷ giá. Thứ hai, giai đoạn “tiền rẻ – thanh khoản cực cao” đã qua, đồng nghĩa hoạt động đầu cơ ngắn hạn bằng cổ phiếu rủi ro không còn nhiều dư địa , trong khi mức độ rủi ro tăng lên so với phần bù kỳ vọng lợi nhuận.

Bên cạnh đó, thị trường bước vào trạng thái tích lũy có thể gây nhàm chán đối với nhà đầu tư ngắn hạn, nhưng lại mở ra cơ hội cho chiến lược mua tích lũy các cổ phiếu tốt hướng đến năm 2026. Đây là thời điểm đòi hỏi sự chọn lọc kỹ lưỡng và kiên trì, thay vì giao dịch chạy theo cảm xúc như giai đoạn trước.

Một ví dụ đáng chú ý có thể so sánh là giai đoạn 2015–2017. Khi áp lực tỷ giá gia tăng, Ngân hàng Nhà nước buộc phải nâng lãi suất trên thị trường liên ngân hàng, kéo theo lãi suất huy động tăng dần trong năm 2015. Thị trường chứng khoán khi đó bước vào giai đoạn tích lũy kéo dài, nhưng vẫn duy trì xu hướng đi lên khi tỷ giá ổn định trở lại từ năm 2016. Đến năm 2017, thị trường bùng nổ mạnh mẽ nhờ lực mua ròng đáng kể từ khối ngoại.

Nhìn chung, chuyên gia cho rằng lãi suất tăng là điều gần như chắc chắn, nhưng quan trọng hơn là xác suất cao lãi suất chỉ tăng với tốc độ chậm và không gây cú sốc lớn. Mặt bằng lãi suất nhiều khả năng duy trì ở vùng hỗ trợ nhẹ đến trung lập, phù hợp với giai đoạn phục hồi của nền kinh tế. Dù vậy, kịch bản bất lợi hơn vẫn tồn tại và cần được theo dõi, đặc biệt ở các yếu tố ngoài lãi suất như tỷ giá, dòng vốn và môi trường kinh tế vĩ mô.

Trong bối cảnh đó, VN-Index có khả năng vận động trong “pha vàng”, nơi yếu tố cơ bản dần đóng vai trò dẫn dắt, thay vì tâm lý lo ngại rủi ro chi phối như trước.