Phát hiện kho báu đất hiếm trị giá 62,4 tỷ USD nằm la liệt dưới cánh rừng 157 hecta, Mỹ và Trung Quốc đồng loạt lên dây cót, chạy đua giành phần thắng

Chính phủ Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đã đặt việc đảm bảo nguồn cung khoáng sản chiến lược trở thành trọng tâm trong chính sách ngoại giao tại châu Phi. Trong đó, đầu năm nay, Mỹ đã thông qua một thỏa thuận hòa bình với quốc gia giàu tài nguyên là Cộng hòa Dân chủ Congo.

Giờ đây, khu rừng Mrima Hill rộng khoảng 157 hecta gần bờ biển Ấn Độ Dương của Kenya có thể là mục tiêu tiếp theo trong chiến lược đất hiếm của các nước lớn.

Bên dưới khu rừng là trữ lượng đất hiếm khổng lồ. Công ty Cortec Mining Kenya – công ty con của Pacific Wildcat Resources có trụ sở tại Anh và Canada – ước tính vào năm 2013 rằng số đất hiếm này có trị giá khoảng 62,4 tỷ USD. Trong đó, nguyên tố niobi dùng để tăng cường độ bền của thép chiếm một lượng lớn.

Tháng 6 vừa qua, quan chức Mỹ Marc Dillard – khi đó là quyền đại sứ tại Kenya – đã đến thăm khu vực này. Theo lời một người gác rừng có tên Juma Koja, trong những tháng gần đây cũng có nhiều người nước ngoài khác tìm cách tiếp cận khu rừng nhưng đã bị từ chối, trong đó có công dân Trung Quốc.

Một liên danh khai khoáng của Australia gồm RareX và Iluka Resources đã công bố kế hoạch khai thác đất hiếm tại đây trong năm nay, khiến giới đầu cơ đất đổ xô về khu vực.

Sự quan tâm này đang khiến cộng đồng địa phương – chủ yếu là người Digo – lo sợ bị trục xuất hoặc bị từ chối chia sẻ lợi nhuận khai thác trong tương lai.

Khu rừng rậm rạp này từ lâu là nơi đặt các đền thờ linh thiêng và là nguồn sống của người dân thông qua canh tác nông nghiệp. Tuy nhiên, theo số liệu của chính phủ, hiện hơn một nửa dân số khu vực sống trong cảnh nghèo đói.

Phóng viên ban đầu cũng bị cấm tiếp cận khu rừng. “Nhiều người đến đây bằng xe sang… nhưng chúng tôi đều từ chối họ”, ông Koja nói. Ông cho biết thái độ cứng rắn này bắt nguồn từ những trải nghiệm trước đây với các nhà đầu tư “thiếu minh bạch”.

“Tôi không muốn người dân của tôi bị lợi dụng”, ông nói thêm.

Kenya đã thu hồi giấy phép khai thác của Cortec Mining Kenya năm 2013, viện dẫn lý do vi phạm quy định môi trường và cấp phép.

Cortec cho biết trong hồ sơ tòa án rằng giấy phép bị rút sau khi công ty từ chối chi tiền hối lộ cho Bộ trưởng Khai khoáng khi đó là Najib Balala. Ông Balala đã phủ nhận cáo buộc này. Cortec đã thua trong nhiều vụ kiện liên quan đến quyết định thu hồi giấy phép.

Năm 2019, Kenya áp lệnh tạm ngừng cấp phép khai khoáng mới do lo ngại tham nhũng và tàn phá môi trường. Tuy nhiên, hiện nay nước này nhìn thấy cơ hội lớn, đặc biệt khi Trung Quốc ngày càng siết chặt xuất khẩu đất hiếm.

Bộ Khai khoáng Kenya trong năm nay đã công bố kế hoạch “cải cách mạnh mẽ”, bao gồm ưu đãi thuế và minh bạch hóa quy trình cấp phép. Mục tiêu là nâng đóng góp của ngành khai khoáng từ 0,8% GDP hiện nay lên 10% vào năm 2030.

Giáo sư về hưu Daniel Weru Ichang’i, chuyên ngành địa chất kinh tế tại Đại học Nairobi, nhận định Kenya vẫn còn chặng đường dài phía trước, đặc biệt trong việc thu thập dữ liệu tin cậy về tài nguyên. “Nhiều người ảo tưởng rằng khai khoáng là con đường dễ dàng để làm giàu… Chúng ta cần tỉnh táo lại”, ông nói.

Theo ông, “tham nhũng khiến lĩnh vực vốn đã rủi ro cao này càng kém hấp dẫn với giới đầu tư”.

Sự cạnh tranh giữa phương Tây và Trung Quốc đang đẩy giá khoáng sản tăng, nhưng nếu Kenya muốn hưởng lợi, quốc gia này phải tuân thủ pháp luật. Lợi ích cá nhân cần được đặt sau lợi ích quốc gia.

Tại Mrima Hill, người dân lo lắng cho sinh kế, cho các đền thờ linh thiêng, những loài cây thuốc quý và khu rừng mà họ gắn bó cả đời.

“Mrima là cuộc sống của chúng tôi… Nếu bị đưa đi, chúng tôi biết sống ở đâu?”, ông Mohammed Riko, 64 tuổi, Phó Chủ tịch Hiệp hội Rừng Cộng đồng Mrima Hill, nói.

Ông Koja cũng bày tỏ lo ngại về việc mất đi các loài cây bản địa quý hiếm như lan khổng lồ. Điều này đã xảy ra ngay cả khi dự án khai thác còn chưa bắt đầu. “Tôi đang khóc trong lòng. Chúng tôi đang dần đánh mất những loài quý hiếm của Mrima”, ông nói.

Tuy nhiên, một số người khác lại nhìn thấy cơ hội. Bà Domitilla Mueni, thủ quỹ của Hiệp hội Mrima Hill, cho biết bà đang phát triển mảnh đất của mình bằng cách trồng cây, canh tác, để tăng giá trị khi các công ty khai khoáng tìm đến.

“Tại sao chúng ta phải chết trong nghèo đói khi dưới chân mình là kho báu?”, bà nói.

Theo SCMP