Nhiều mảng kinh doanh vẫn dang dở, khối ngoại không còn quá “mặn mà”

Khởi nguồn từ một cửa hàng nhỏ bán lẻ và sửa chữa điện thoại di động trên đường Nguyễn Đình Chiểu, TP. Hồ Chí Minh, Thế Giới Di Động (MWG) dần tạo dựng nền móng vững chắc của chuỗi bán lẻ “khổng lồ” Thế giới Di Động sau này. Sau đại thành công của chuỗi cửa hàng bán điện thoại, MWG bắt đầu cuộc hành trình mở rộng thần tốc. Đón đầu xu thế, MWG tiếp tục gây dựng thương hiệu Điện Máy Xanh, kinh doanh mặt hàng điện máy, đồ gia dụng và nhanh chóng dẫn đầu lĩnh vực này tại thị trường nội địa.

Song, không chỉ muốn chiếm lĩnh mảng kinh doanh sản phẩm điện tử truyền thống, MWG còn liên tục mở rộng quy mô sang các hướng mới. Chủ tịch HĐQT Nguyễn Đức Tài nhận thấy nhiều mảng bán lẻ nội địa đang khá phân mảnh, thiếu cái tên tiên phong dẫn đầu. Tham vọng của MWG sẽ khai phá những thị trường tiềm năng này và chiếm lấy thế thượng phong. Cuối năm 2015, cửa hàng Bách Hóa Xanh đầu tiên chính thức có mặt trên thị trường, tập trung kinh doanh rau củ quả, hàng tươi sống. Những năm sau đó, MWG còn mở đến 5 chuỗi cửa hàng thuộc nhóm AVA cho phân khúc thời trang gia đình, đồ thể thao, mẹ và bé, trang sức và bán xe đạp; khai thác thị trường dược phẩm với chuỗi nhà thuốc An Khang.

Ngoài ra, nhiều mô hình kinh doanh khác cũng đã được Tập đoàn thử nghiệm như bán đồng hồ, trang thương mại điện tử vuivui.com, chuỗi Điện Thoại Siêu Rẻ hay kinh doanh kính mắt… Thậm chí, MWG còn xoáy sâu vào mảng kinh doanh điện thoại với việc ra mắt hàng trăm cửa hàng TopZone chuyên bán đồ chính hãng Apple tại Việt Nam.

Ban lãnh đạo MWG tỏ rõ việc không hề “nói suông” khi đặt mục tiêu trở vươn lên top một ngành bán lẻ trong khu vực Đông Nam Á. Chuỗi Bluetronics là bước đi đầu tiên của MWG trong cuộc khai thác thị trường quốc tế, kinh doanh điện thoại lẫn điện máy tại Campuchia, sau đó là chuỗi điện thoại và điện máy EraBlue tại Indonesia.

Không thể phủ nhận việc nắm bắt được xu hướng là thành công lớn nhất của MWG. Việc mở rộng các mảng mới cũng là bước đi cần có trong bối cảnh các mảng trụ cột như điện thoại và điện máy đang có dấu hiệu chững lại về cả số lượng cửa hàng lẫn doanh thu. MWG đã không ngần ngại thử nghiệm các mô hình kinh doanh tiềm năng nhằm tìm kiếm những động lực tăng trưởng mới.

Tuy nhiên, không phải mô hình nào cũng mang lại hiệu quả như kỳ vọng. Đặc biệt, ảnh hưởng nặng nề của đại dịch Covid cũng khiến hoạt động bán hàng bị gián đoạn khi ngoại trừ Bách Hoá Xanh hay An Khang thì hầu hết các sản phẩm còn lại không phải là mặt hàng thiết yếu. Thêm vào đó, sự trầm lắng của thị trường bất động sản gây ra nhu cầu suy yếu với các sản phẩm điện máy, gia dụng. Câu chuyện “mở nhanh, đóng vội” diễn ra thường xuyên tại MWG. Ngay chính ban lãnh đạo đã từng khẳng định việc đóng hay mở cửa hàng là bình thường và cần phải thực hiện thường xuyên, nếu kinh doanh không hiệu quả thì phải sắp xếp lại để phát triển tốt hơn.

Quý 1/2023, MWG đã tuyên bố đóng cửa toàn bộ chuỗi Bluetronics tại Campuchia do thị trường nhỏ và chính sách thuế khóa phức tạp. Theo chia sẻ của ông Đoàn Văn Hiểu Em – thành viên HĐQT MWG, hầu hết cửa hàng nhỏ lẻ tại Campuchia không có thuế giá trị gia tăng, trong khi Bluetronics tính thuế này cộng thêm thuế nhập khẩu nên giá bán sản phẩm luôn cao hơn mặt bằng 10-15%, dẫn tới khó cạnh tranh nếu giữ giá bán cao, còn chấp nhận chạy đua với các cửa hàng nhỏ lẻ địa phương thì không có lãi.

Chuỗi AVASport chuyên đồ thể thao thời trang thể thao cũng chính thức tạm dừng hoạt động sau khoảng một năm vận hành. Hệ sinh thái thời trang AVA của MWG từ 5 chỉ còn duy nhất AVAKid – chuỗi siêu thị kinh doanh sản phẩm dành cho mẹ và bé.

Trước Bluetronics và AVA, nhiều thử nghiệm cũng đã thất bại. Ví dụ như trang thương mại điện tử Vuivui.com được lập nên nhằm đánh vào thị trường online hàng tiêu dùng, song chỉ sau gần hai năm đã bị “khai tử” do hoạt động không hiệu quả khi doanh thu quá thấp. Hay chuỗi Điện Thoại Siêu Rẻ cũng phải đóng cửa trong năm 2020 – chỉ sau một năm thử nghiệm do sự đóng góp quá nhỏ về doanh thu cộng thêm lợi nhuận thu về quá thấp.

Các chuỗi mô hình “shop in shop” kinh doanh bán kính, đồng hồ đuợc kỳ vọng lớn nhưng đều chưa mang lại kết quả rõ nét. Việc “kê thêm” tủ bán kính mắt, đồng hồ tại chuỗi Thế giới Di động nhằm kéo doanh số các mặt hàng cùng tăng. Song chỉ sau 9 tháng, MWG đã phải tạm dừng vì không hiệu quả. Các cửa hàng bán xe đạp, trang sức cũng không thể trụ vững, đóng góp vào tổng doanh thu không đáng kể.

Đối với nhà thuốc An Khang, vừa thực hiện mở rộng mạnh mẽ từ 178 lên 510 cửa hàng trong nửa đầu năm 2022, MWG gây chú ý khi bất ngờ tuyên bố dừng mở mới cửa hàng, thậm chí đóng cửa hàng chục cửa hàng để về với con số 500 nhà thuốc. An Khang cũng đang vướng phải sự cạnh tranh ngày càng gay gắt trong cuộc đua chiếm lĩnh thị trường dược phẩm. Sau khoảng 5 năm hoạt động, chuỗi nhà thuốc vẫn đang cho thấy sự “chật vật” trong việc tìm kiếm lợi nhuận, khoản lỗ lũy kế lên tới hơn 469 tỷ đồng vào thời điểm cuối quý 2/2023.

Bách Hóa Xanh có thể xem là mảng hoạt động đáng mừng nhất của MWG khi doanh thu duy trì được tăng trưởng qua từng tháng. Tuy nhiên, siêu thị là thị trường không đơn giản để trụ vững, hàng loạt tên tuổi đã phải rút lui do áp lực cạnh tranh quá lớn đặc biệt là sự ra đời của các “mega market” – siêu trung tâm thương mại. Số lượng cửa hàng Bách Hóa Xanh bị thu hẹp từ cuối năm 2021 khi MWG đóng cửa những điểm bán kém hiệu quả. Mục tiêu hòa vốn vẫn còn tương đối gập ghềnh đối với chuỗi siêu thị này.

Thậm chí nếu xét riêng về khía cạnh lợi nhuận, Bách Hóa Xanh còn đang là gánh nặng lớn nhất của MWG khi lỗ luỹ kế giai đoạn từ 2016 đến nay đã hơn 8.053 tỷ đồng, trong đó 7.854 tỷ còn có thể chuyển lỗ sang năm sau để bù trừ lợi nhuận.

Sự không hiệu quả dần thể hiện trong kết quả kinh doanh gần đây của MWG. Sức mua yếu ảnh hưởng lớn khi MWG ghi nhận giảm nguồn thu từ mảng lõi, đồng thời phải “gồng lỗ” cho chuỗi cửa hàng mới, siêu thị mini, nhà thuốc,… Sáu quý gần nhất lãi ròng đều sụt giảm so với quý trước.

Riêng quý 2/2023, MWG ghi nhận doanh thu thuần đạt 29.465 tỷ đồng, giảm 14% so với cùng kỳ năm ngoái, biên lãi gộp lại tiếp tục bị thu hẹp xuống chỉ còn 18,5%. Sau khi trừ các chi phí, Tập đoàn lãi ròng vỏn vẹn 17 tỷ đồng trong quý 2, giảm 98% so với cùng kỳ năm ngoái và là mức thấp nhất kể từ khi lên sàn chứng khoán năm 2014.

Tại Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) thường niên 2023, Chủ tịch HĐQT Nguyễn Đức Tài đã gửi lời xin lỗi chân thành tới cổ đông khi MWG không giữ được cam kết về doanh thu và lợi nhuận đặt ra. Ông Tài cho rằng đây là điều xấu hổ, vì tập đoàn xưa nay đã xây dựng được danh tiếng nói gì sẽ làm như vậy.

Trong quá khứ, cổ phiếu MWG được ví như một trong những thỏi nam châm hút nhà đầu tư nước ngoài. Room ngoại của MWG thường xuyên được phủ kín và hầu như chỉ hở ra do các hoạt động ESOP nhưng đều được lấp đầy ngay sau đó. Nhiều giao dịch ghi nhận khối ngoại phải chấp nhận trả một mức giá chênh (premium) cao nhất thị trường, lên đến hàng chục phần trăm so với thị giá để sở hữu MWG.

Tuy nhiên tới nay, thách thức với MWG ngày càng tăng cao, tình hình kinh doanh chững lại sau khi doanh nghiệp triển khai chiến lược đa dạng hoá hoạt động, thậm chí lợi nhuận suy giảm. Điều này ít nhiều khiến giới đầu tư bớt phần hào hứng với MWG. Cổ phiếu nhiều thời điểm đã “hở” room trong một thời gian khá dài, giao dịch premium không còn xuất hiện, thậm chí các lệnh thỏa thuận trực tiếp trên sàn với biên độ tối đa +/-7% cũng khá hiếm hoi.

Ngoài ra, nhiều nhóm quỹ ngoại cũng không còn quá mặn mà với nắm giữ cổ phiếu đầu ngành bán lẻ này. Arisaig Asian Fund Limited, quỹ thành viên thuộc Arisaig Partners (Singapore) từng nhiều lần khẳng định việc đầu tư dài hạn vào MWG và không có tư duy giao dịch cổ phiếu. Tuy nhiên sau khoảng ba năm nắm giữ, quỹ ngoại này đã liên tục bán bớt cổ phiếu và giảm sở hữu tại MWG với mục đích đưa ra là tái cơ cấu đầu tư.

Diễn biến giá cổ phiếu cũng không quá khả quan. Thị giá MWG sau khi lên đỉnh sát vùng giá 80.000 đồng/cp hồi giữa năm 2022 (tính theo giá điều chỉnh) đã quay đầu chỉnh sâu, về đáy 37.x đồng/cp trong nhịp rơi giữa tháng 11/2022, tương ứng giảm tới hơn nửa giá trị. Hiện, giá MWG đã hồi phục đáng kể từ đáy, lên mức 54.x đồng/cp song vẫn còn cách hơn 30% vùng đỉnh giá.

Mặc dù khó khăn bủa vây nhưng việc sở hữu yếu tố nội tại ổn định với nền tảng tài chính tốt giúp MWG sẵn sàng đương đầu với sóng gió bủa vây. Đáng nói, dù đang trong cuộc chiến giá rẻ “hao tài, tốn lực”, lượng tiền mặt (tiền, tương đương tiền và tiền gửi ngắn hạn) trong tay MWG lại liên tục tăng mạnh. Đến cuối quý 2/2023, số dư tiền mặt của doanh nghiệp bán lẻ này lên đến hơn 24.400 tỷ đồng (~1 tỷ USD), cao nhất trong lịch sử hoạt động. Con số này đã tăng 4.600 tỷ so với cuối quý 1 trước đó và cao hơn 10.200 tỷ so với cuối năm 2022.

Việc sở hữu số dư tiền ròng hàng nghìn tỷ đồng như của MWG là điều mà nhiều doanh nghiệp ao ước nhưng không thể có. Bởi lẽ, khoản tiền gửi khổng lồ đã mang về cho MWG đến hơn 809 tỷ đồng tiền lãi trong 6 tháng đầu năm, tăng 76% so với cùng kỳ năm ngoái. Nguồn thu trên đã đóng góp đáng kể vào kết quả kinh doanh giúp doanh nghiệp bán lẻ này thoát lỗ trong bối cảnh phải căng mình giữa cuộc chiến giá rẻ từ quý 2.

Mặt khác, nợ vay tài chính của MWG cũng đã tăng hơn 5.600 tỷ đồng so với đầu năm, lên mức 22.200 tỷ đồng tại thời điểm 30/6/2023. Cơ cấu đã thay đổi với sự xuất hiện của khoản nợ dài hạn trong khi thời điểm giữa năm ngoái chưa phát sinh.

Cần nói rằng MWG vẫn luôn là cái tên đầu ngành và sở hữu tiềm năng tăng trưởng ổn định. Thị trường Việt Nam ẩn chứa nhiều điều kiện tốt như dân số đông, cơ cấu trẻ và mức chi tiêu ngày một gia tăng là lợi thế lớn cho các doanh nghiệp bán lẻ như MWG.

Việc “dọn dẹp”, cơ cấu lại mô hình kinh doanh của Chủ tịch Nguyễn Đức Tài cùng đội ngũ của mình là điều cần thiết sau nhiều năm tăng trưởng bùng nổ liên tiếp để đón chờ những cơ hội mới trong tương lai.