Nghịch lý kinh tế Israel

Nghịch lý kinh tế Israel

Trong bối cảnh xung đột Israel–Palestine leo thang nghiêm trọng từ cuối năm 2023, ít ai ngờ nền kinh tế Israel lại có những dấu hiệu khởi sắc đáng kinh ngạc.

Cuộc chiến chống Hamas tại Gaza rồi lan sang đối đầu với Hezbollah ở Liban, thậm chí trực diện với Iran, đã đẩy khu vực vào hỗn loạn. Nguy cơ chiến tranh hạt nhân được nhắc tới khi Israel tấn công các cơ sở hạt nhân Iran và Tehran phóng hàng trăm tên lửa trả đũa.

Đất nước Israel cũng chịu tổn thất nặng nề: Ngân hàng trung ương Israel ước tính chi phí chiến tranh có thể lên tới 250 tỷ Shekel (khoảng 66 tỷ USD, tương đương 12% GDP) vào cuối năm 2025. Thế nhưng nghịch lý ở chỗ, giữa khói lửa chiến tranh, kinh tế Israel vẫn trụ vững và tăng trưởng.

Chứng khoán thăng hoa giữa khói lửa chiến tranh

Thị trường chứng khoán thường lao dốc mỗi khi chiến tranh nổ ra, nhưng Israel đang chứng minh ngoại lệ hiếm hoi. Ngay sau cuộc tấn công bất ngờ của Hamas ngày 07/10/2023, chỉ số chứng khoán Tel Aviv TA-35 đã có lúc mất gần 7% giá trị. Tâm lý hoảng loạn ban đầu khiến nhiều cổ phiếu ngân hàng và doanh nghiệp Israel bị bán tháo.

Tuy nhiên, khác với dự đoán về một đợt sụt giảm kéo dài, chứng khoán Israel nhanh chóng hồi phục. Chính quyền đã can thiệp kịp thời – Ngân hàng trung ương Israel bán ra 8 tỷ USD dự trữ ngoại hối để bình ổn tỷ giá và trấn an thị trường – giúp niềm tin nhà đầu tư sớm trở lại. Chỉ sau vài tuần, các chỉ số chủ chốt đã lấy lại phần lớn những gì đã mất.

Đà phục hồi đó không những được duy trì mà còn tăng tốc mạnh mẽ khi chiến sự kéo dài. Bất chấp tiếng súng còn chưa dứt, cổ phiếu Israel thăng hoa vượt xa mức trước xung đột. Tháng 06/2025, khi Israel mở rộng chiến dịch quân sự sang đối đầu trực tiếp với Iran, thị trường chứng khoán vẫn tỏ ra “miễn nhiễm” đáng kinh ngạc.

Chỉ số TA-35 lập đỉnh lịch sử ở mức gần 2,823 điểm vào ngày 19/6/2025 – tăng hơn 60% so với mức đáy ngay sau cuộc tấn công tháng 10/2023. Ngay cả trong những phiên giao dịch căng thẳng giữa lúc tên lửa Iran dội về Tel Aviv, nhà đầu tư vẫn hồ hởi mua vào: Chỉ số Tel Aviv 125 tăng 2.6% trong phiên 16/06/2025 sau một cuối tuần chiến sự ác liệt. Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich đã gọi diễn biến này là “bằng chứng cho thấy sự kiên cường của kinh tế Israel – ngay cả dưới làn đạn”.

GDP tiếp tục tăng trưởng, dòng vốn ngoại vẫn chảy vào

Không chỉ thị trường tài chính, bức tranh vĩ mô của Israel cũng sáng hơn so với dự liệu thời chiến. Dù phải dồn lực cho chiến trường, nền kinh tế Israel vẫn tránh được suy thoái và duy trì tăng trưởng dương trong hai năm liên tiếp.

GDP Israel năm 2023 tăng khoảng 1.8% và năm 2024 tăng 1.0% – tuy thấp hơn nhiều so với mức 6% của năm 2022 nhưng vẫn “vượt bão” thành công. Sang đầu năm 2025, đà phục hồi càng rõ nét: Quý 1/2025 GDP Israel tăng trưởng khoảng 3.5%, cho thấy nền kinh tế đang lấy lại tốc độ bất chấp chiến sự chưa kết thúc.

Điều đáng nói hơn là dòng vốn quốc tế không hề “tháo chạy” khỏi Israel; trái lại, nhiều nguồn vốn còn đổ vào để tận dụng cơ hội đầu tư.

Thực tế, ngay sau cú sốc tháng 10/2023, đã có hiện tượng rút vốn ngắn hạn – khoảng 9 tỷ shekel (2.4 tỷ USD) bị nhà đầu tư ngoại rút khỏi thị trường chứng khoán Israel cuối năm 2023. Nhưng đó chỉ là phản ứng tức thời. Nhờ các biện pháp trấn an và uy tín lâu năm của Israel, niềm tin dần khôi phục. Đến đầu năm 2025, vốn ngoại đã trở lại thị trường, phản ánh qua việc đầu tư nước ngoài đang dần phục hồi mạnh.

Không những thế, Israel còn huy động thành công lượng vốn lớn trên thị trường quốc tế để bù đắp chi phí chiến tranh. Chính phủ Israel trong năm 2024 đã phát hành khoảng 8 tỷ USD trái phiếu quốc tế và đều được các quỹ đầu tư lớn mua vào. Song song, kênh Israel Bonds – trái phiếu dành cho kiều bào và các chính quyền địa phương ủng hộ Israel – cũng đạt doanh số kỷ lục, vượt mức 2.7 tỷ USD/năm hai năm liên tiếp. Những con số này cho thấy các nhà đầu tư toàn cầu tiếp tục tin tưởng vào khả năng trả nợ và hồi phục của Israel, sẵn sàng cung cấp vốn ngay cả giữa thời chiến.

Không chỉ vốn tín dụng, vốn đầu tư mạo hiểm và đầu tư khởi nghiệp vào Israel vẫn sôi động khác thường. Các công ty khởi nghiệp công nghệ Israel huy động được khoảng 12.2 tỷ USD trong năm 2024, tăng 31% so với năm trước đó. Dù chiến tranh, giới đầu tư vẫn “rót tiền” mạnh vào các lĩnh vực mũi nhọn như an ninh mạng, trí tuệ nhân tạo, phần mềm… Thậm chí, 70 công ty công nghệ Israel niêm yết tại Mỹ ghi nhận cổ phiếu tăng trung bình 15.8% trong năm 2024 – một minh chứng nữa cho niềm tin của thị trường vào tương lai dài hạn. Rõ ràng, dòng vốn ngoại không những không tháo chạy ồ ạt mà còn quay lại và tìm đến Israel qua nhiều kênh: từ mua trái phiếu chính phủ, đầu tư công ty khởi nghiệp, tới góp vốn cổ phần. Điều này đã giúp Israel có nguồn lực tài chính để duy trì sản xuất, ổn định kinh tế giữa muôn vàn khó khăn.

Cấu trúc kinh tế đặc thù: Công nghệ cao và quốc phòng

Một nguyên nhân trọng yếu đằng sau sức chống chịu phi thường của kinh tế Israel nằm ở cấu trúc kinh tế thiên về công nghệ cao và quốc phòng. Israel từ lâu đã nổi danh là “quốc gia khởi nghiệp”, với nền kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo và hàm lượng công nghệ cao hàng đầu thế giới.

Khu vực công nghệ cao hiện chiếm khoảng 20% GDP, 16% lực lượng lao động, hơn một nửa kim ngạch xuất khẩu và tới 1/3 nguồn thu thuế thu nhập của Israel. Nói cách khác, sức khỏe của nền kinh tế Israel gắn chặt với khối doanh nghiệp công nghệ vốn linh hoạt và có khả năng thích ứng nhanh với biến động.

Trong chiến sự, nhiều công ty công nghệ Israel đã kích hoạt chế độ làm việc từ xa, chuyển nhân sự tạm thời ra nước ngoài hoặc đến các vùng an toàn, tận dụng hạ tầng số và kết nối toàn cầu để duy trì hoạt động liên tục. Nhờ thế, đóng góp của ngành công nghệ không hề suy giảm trong thời chiến – GDP lĩnh vực công nghệ cao vẫn tăng 2.2% trong năm 2024. Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Israel tỏ ra “miễn dịch” tốt trước cú sốc, tiếp tục thu hút vốn đầu tư và giữ chân nhân tài, giúp nền kinh tế không bị tê liệt như các quốc gia kém đa dạng hơn về công nghệ.

Bên cạnh công nghệ, ngành công nghiệp quốc phòng của Israel cũng là trụ cột quan trọng tạo nên nghịch lý kinh tế thời chiến.

Xung đột kéo dài vừa là thách thức vừa là cơ hội cho các doanh nghiệp quốc phòng Israel. Với kinh nghiệm và uy tín sẵn có, các hãng vũ khí Israel không chỉ nỗ lực đáp ứng nhu cầu của quân đội nước nhà mà còn tăng tốc sản xuất để xuất khẩu.

Bộ Quốc phòng Israel cho biết xuất khẩu vũ khí năm 2024 đạt gần 15 tỷ USD – mức cao kỷ lục, tăng 13% so với năm 2023. Đáng chú ý, thành tích này đạt được ngay trong năm có chiến tranh: Từ sau tháng 10/2023, các nhà máy quốc phòng Israel đã phải hoạt động chế độ khẩn cấp 24/7 để vừa cung cấp vũ khí cho IDF, vừa kịp giao hàng cho khách quốc tế. Nhu cầu về tên lửa, hệ thống phòng thủ Iron Dome, radar và UAV do Israel sản xuất tăng vọt trên thị trường toàn cầu, đặc biệt từ các nước châu Âu đang lo ngại an ninh.

Công nghệ quân sự Israel được kiểm chứng hiệu quả trên thực địa đã gây tiếng vang lớn, khiến nhiều nước “móc hầu bao”. Rõ ràng, một cấu trúc kinh tế với tỷ trọng cao của công nghệ cao và quốc phòng – những lĩnh vực hưởng lợi hoặc ít chịu tác động tiêu cực từ chiến tranh – đã giúp Israel đứng vững. Khi du lịch, dịch vụ và các ngành khác suy giảm vì xung đột, chính công nghệ và quốc phòng đã gánh vác nền kinh tế, giữ cho cỗ máy tăng trưởng không dừng lại.

Lòng tin thị trường vào khả năng kiểm soát chiến sự

Thị trường và giới đầu tư không chỉ nhìn vào các con số; họ còn đánh giá khả năng kiểm soát tình hình của Israel. Một nguyên nhân then chốt khiến kinh tế Israel tránh được hoảng loạn chính là niềm tin rằng chính phủ Israel đủ sức làm chủ cục diện chiến sự, không để xung đột vượt tầm kiểm soát. Niềm tin này thể hiện qua cách các định chế Israel phản ứng chuyên nghiệp và bình tĩnh ngay cả trong giờ đầu của cuộc khủng hoảng.

Chẳng hạn, Ngân hàng trung ương Israel tuyên bố các ngân hàng và thị trường sẽ mở cửa hoạt động bình thường, đảm bảo hệ thống thanh toán vận hành thông suốt ngay cả khi chiến sự bùng nổ. Sự quyết đoán đó truyền đi thông điệp mạnh mẽ rằng Israel sẽ không để chiến tranh làm tê liệt nền kinh tế.

Một quan chức Bộ Tài chính Israel cũng trấn an rằng thị trường tài chính phản ứng “không quá tiêu cực” và tỷ giá đồng shekel vẫn ổn định, chưa có dấu hiệu khủng hoảng. Thực tế, đồng shekel chỉ mất giá tạm thời rồi nhanh chóng hồi phục khi Ngân hàng Trung ương can thiệp (có thời điểm tháng 06/2025, shekel tăng 3.6% trong một ngày – mạnh nhất kể từ đầu cuộc chiến Gaza). Những động thái chủ động và sự vững vàng của thể chế Israel đã giữ lòng tin của nhà đầu tư nội địa lẫn quốc tế, tránh được hiệu ứng bán tháo hoảng loạn.

Bên cạnh đó, giới phân tích quốc tế tin rằng Israel sẽ khoanh vùng được xung đột, không để lan rộng thành thảm họa khu vực hay thảm họa hạt nhân. Ngay cả khi Israel tấn công các mục tiêu Iran, đánh vào Hezbollah ở Liban, thị trường vẫn “đánh cược” rằng cuộc chiến rồi sẽ kết thúc có kiểm soát và trật tự khu vực mới sẽ hình thành theo hướng có lợi cho Israel. Điều này giảm bớt phần bù rủi ro khi đầu tư vào Israel.

Thực vậy, các chuyên gia nhận định nếu Israel vô hiệu hóa được nguy cơ hạt nhân từ Iran, rủi ro địa chính trị dài hạn đối với Israel sẽ giảm đi đáng kể, khiến tài sản Israel trở nên an toàn hơn nhiều so với hiện tại.

Kỳ vọng tích cực đó đã góp phần nâng đỡ giá tài sản Israel ngay giữa chiến sự. Lợi suất trái phiếu chính phủ Israel không tăng quá đà; thậm chí trong phiên đấu thầu giữa tháng 06/2025, Chính phủ bán thành công 2.75 tỷ Shekel trái phiếu nội địa với lượng đăng ký mua cao gấp nhiều lần – dấu hiệu cho thấy nhà đầu tư tin tưởng vào khả năng trả nợ và ổn định của Israel. Thêm vào đó, những lo ngại tồi tệ nhất (như xung đột gây tê liệt hạ tầng thiết yếu hoặc lan sang các nước láng giềng) đến nay đã không xảy ra. Các cơ sở dầu khí, viễn thông của Israel vẫn an toàn; các doanh nghiệp vẫn vận hành gần như bình thường trên phần lớn lãnh thổ. Nhìn chung, Israel đã kiểm soát tốt mặt trận nội địa, vừa đảm bảo an ninh vừa duy trì hoạt động kinh tế. Chính điều này đã tạo niềm tin vững chắc cho thị trường dù cuộc chiến còn khốc liệt.

Sức sống của một quốc gia khởi nghiệp sáng tạo

Yếu tố sau cùng nhưng có lẽ quan trọng nhất làm nên “phép màu” kinh tế Israel thời chiến chính là sức sống nội tại của quốc gia này – bắt nguồn từ tinh thần khởi nghiệp sáng tạo, văn hóa quản trị rủi ro chủ động và nền tảng tài chính vững chắc được gây dựng qua nhiều thập kỷ. Trải qua lịch sử đầy biến động, người Israel đã rèn giũa một ý chí kiên cường và khả năng thích ứng phi thường. Khi chiến tranh nổ ra, thay vì hoảng loạn, cả hệ thống từ chính phủ đến doanh nghiệp và người dân chủ động ứng phó như một phần của cuộc sống.

Không chỉ ở tầm vĩ mô, văn hóa quản trị rủi ro và tinh thần doanh nhân thấm nhuần trong cộng đồng doanh nghiệp Israel cũng phát huy tác dụng trong khủng hoảng. Các công ty Israel nổi tiếng dám nghĩ dám làm và thích ứng nhanh – đặc biệt là giới startup. Trong chiến tranh, nhiều doanh nghiệp đã linh hoạt thay đổi mô hình kinh doanh, tìm giải pháp sáng tạo để tồn tại.

Chẳng hạn, các công ty công nghệ lập tức phân tán nhân sự, tăng cường kết nối làm việc quốc tế, đảm bảo dự án không bị gián đoạn. Nhiều startup Israel còn nhanh nhạy chuyển hướng sản phẩm sang đáp ứng nhu cầu thời chiến, ví dụ phát triển giải pháp an ninh mạng hoặc công nghệ quốc phòng, biến thách thức thành cơ hội. Dòng vốn mạo hiểm tiếp tục chảy vào như đã đề cập, chính là nhờ niềm tin của giới đầu tư vào năng lực đổi mới và quản trị rủi ro của doanh nghiệp Israel. Juan Delgado-Moreira, đồng CEO của quỹ đầu tư toàn cầu Hamilton Lane, sau khi đích thân thị sát Israel giữa lúc có rocket rơi, đã nhận xét rằng “đó không phải vùng chiến sự chết chóc, cuộc sống vẫn tiếp diễn – Israel là mảnh đất của cơ hội, không phải vùng thảm họa”.

Quả thực, dù bom rơi đạn nổ, nền kinh tế Israel vẫn không ngừng vận động. Các chỉ dấu thị trường (từ chứng khoán, trái phiếu đến vốn đầu tư) đều cho thấy niềm tin không tắt. Yếu tố con người và văn hóa đóng vai trò quyết định: đội ngũ doanh nhân Israel nổi tiếng năng động, sáng tạo và không ngại rủi ro đã trở thành trụ cột tinh thần cho nền kinh tế. Họ nhìn thấy cơ hội trong nghịch cảnh, kiên trì bám trụ và sáng tạo giải pháp thay vì buông xuôi. Chính phủ Israel cũng thực hiện quản trị khủng hoảng chủ động, lên các kịch bản ứng phó từ sớm và can thiệp kịp thời khi cần (từ việc bơm thanh khoản, can thiệp thị trường ngoại hối cho đến hỗ trợ doanh nghiệp và người dân vùng chiến sự). Tất cả những yếu tố đó hợp lại tạo thành “hệ miễn dịch” kinh tế đặc biệt của Israel, giúp đất nước nhỏ bé này đứng vững nơi mà thông thường nhiều nền kinh tế khác đã gục ngã.

LH

FILI

– 09:00 24/06/2025