Nền kinh tế “hình chữ K”

Nền kinh tế “hình chữ K”

Từ một thuật ngữ ban đầu dùng để mô tả sự phục hồi sau đại dịch, giờ đây nó đã trở thành từ khóa phổ biến của thời đại kinh tế đầy lo âu này. 

Theo Liên đoàn Bán lẻ Quốc gia Mỹ, chi tiêu dịp lễ năm nay dự kiến vượt qua 1 ngàn tỷ USD lần đầu tiên. Nhưng động lực chính đến từ những người siêu giàu với các khoản mua sắm đắt đỏ, trong khi nhiều người Mỹ thu nhập thấp phải tìm đến các sản phẩm giảm giá hoặc mua trả góp bằng thẻ tín dụng. Đây chính là nền kinh tế “hình chữ K” phiên bản mùa lễ hội.

“Khi mọi người nói về nền kinh tế hình chữ K, họ đang mô tả một nền kinh tế được trải nghiệm hoàn toàn khác nhau giữa các tầng lớp dân cư”, Joanne Hsu, Giám đốc Khảo sát Người tiêu dùng tại Đại học Michigan, giải thích.

Những người giàu có – được biểu thị bằng nét chéo lên trên của chữ K – đang chi tiêu tự tin. Ngược lại, những người có thu nhập thấp – nét chéo xuống dưới – đang vật lộn để kiếm sống. Sự phân hóa này rõ ràng thể hiện qua các cuộc khảo sát tâm lý tiêu dùng.

Thuật ngữ “nền kinh tế chữ K” xuất hiện nhiều vào năm 2020 và giờ đã trở nên quen thuộc, được dùng để mô tả từ quan điểm tiêu dùng phân cực, chi tiêu bất ổn tại cửa hàng-nhà hàng, cho đến thành bại của doanh nghiệp khi các công ty công nghệ phát triển mạnh trong lúc nhiều doanh nghiệp khác tụt dốc.

Peter Atwater, giảng viên kinh tế tại Đại học William & Mary, được ghi nhận là người phổ biến thuật ngữ này. Ông nhìn thấy một bài đăng trên X dùng “hình chữ K” để mô tả sự phục hồi không đồng đều sau đại dịch và thấy cách diễn đạt này rất phù hợp. “Tôi hy vọng nó chỉ tồn tại ngắn hạn”, ông thừa nhận.

Thay vào đó, cả thuật ngữ và thực tế đằng sau nó vẫn bền bỉ tồn tại. Moody's Analytics ước tính 10% hộ gia đình giàu nhất chiếm gần một nửa tổng chi tiêu toàn quốc.

Khoảng cách ngày càng rộng

Kể từ đại dịch, thị trường tài chính liên tục đạt đỉnh kỷ lục và những người Mỹ giàu nhất như đang “đi thang cuốn lên trên”, theo Atwater. Nhưng các gia đình thu nhập thấp lại càng lúc càng khó khăn.

Dữ liệu từ Fed Atlanta cho thấy mức tăng lương chậm nhất thuộc về những công nhân có thu nhập thấp nhất. Tỷ lệ thất nghiệp đã tăng lên 4.6% – mức cao nhất trong 4 năm. Thuế quan, lạm phát và nguy cơ mất việc do AI chỉ càng làm gia tăng áp lực kinh tế.

Khảo sát Mùa lễ 2025 của Bank of America cho thấy 62% người tham gia cảm thấy căng thẳng về tài chính, trong đó 87% có kế hoạch mua sắm tại các cửa hàng giảm giá.

Trong các cuộc họp công bố kết quả kinh doanh, các giám đốc điều hành mô tả người tiêu dùng đang tìm sản phẩm rẻ hơn, song song đó các thương hiệu xa xỉ lại chứng kiến doanh số bùng nổ. Delta Air Lines thông báo doanh thu từ vé hạng cao dự kiến sẽ vượt qua vé hạng phổ thông vào tháng 10.

Trong cuộc họp báo tháng 12/2025, Chủ tịch Fed Jerome Powell nhận xét: “Nhiều công ty lớn tiếp xúc trực tiếp với người tiêu dùng đều báo cáo về nền kinh tế có sự phân hóa – người tiêu dùng thu nhập thấp đang gặp khó khăn, giảm chi tiêu và chuyển sang sản phẩm rẻ hơn, trong khi những người giàu có vẫn chi tiêu mạnh tay”.

Atwater kết luận: “Người Mỹ hiện đang sống trong hai thế giới song song. Những người ở dưới cùng không thể không nhận thấy sự dư dả ở tầng trên”.

Nền kinh tế “hình chữ K” không còn là hiện tượng tạm thời của đại dịch mà đã trở thành đặc điểm cấu trúc của nền kinh tế Mỹ hiện tại. Khoảng cách giàu-nghèo ngày càng được thể hiện rõ nét qua từng quyết định chi tiêu, tạo nên hai thực tế song song trong cùng một đất nước.

* Đường đời đôi ngả: Khi khủng hoảng là vận may với người giàu, ngõ cụt với người nghèo

Vũ Hạo

FILI

– 10:08 22/12/2025