Kinh tế thế giới trong cơn hỗn loạn

Kinh tế thế giới trong cơn hỗn loạn

Cuộc chiến thuế quan của ông Trump đã mang đến sự khó lường và hệ quả là niềm tin bị đánh mất.

Chúng ta đang sống trong những ngày đầu của một cuộc cách mạng, nơi mà nỗ lực biến đổi nền cộng hòa Mỹ thành một mô hình tập trung quyền lực đang dần lộ rõ. Liệu Donald Trump có thành công trong tham vọng này hay không vẫn còn là điều chưa thể khẳng định. Tuy nhiên, những gì ông ta mong muốn đã trở nên quá rõ ràng. Phong cách lãnh đạo không dựa trên luật lệ, khó lường và đầy màu sắc chủ nghĩa dân tộc của ông sẽ tác động mạnh mẽ nhất đến chính nước Mỹ.

Song, những ảnh hưởng sâu rộng đến phần còn lại của thế giới là điều không thể tránh khỏi, nhất là khi xét đến vai trò bá quyền của Mỹ kể từ sau Thế chiến II. Không một quốc gia hay liên minh nào có thể, hoặc muốn, thay thế vị trí đó. Cuộc cách mạng này đang đe dọa kéo theo một làn sóng hỗn loạn toàn cầu.

Hiện vẫn còn quá sớm để có thể xác định đầy đủ những hệ quả mà nó mang lại. Tuy nhiên, chúng ta đã có thể đưa ra một số dự đoán có cơ sở, đặc biệt liên quan đến sự khó lường và hệ quả mất niềm tin mà cuộc chiến thuế quan của Trump đang tạo ra. Nếu thiếu đi các chính sách ổn định, nền kinh tế thị trường sẽ không thể vận hành hiệu quả. Và nếu sự bất ổn lại xuất phát từ quốc gia bá quyền, nền kinh tế toàn cầu chắc chắn cũng không thể hoạt động trơn tru.

Trong Báo cáo Triển vọng Kinh tế Toàn cầu mới nhất, Ngân hàng Thế giới (WB) đã tập trung phân tích chính vấn đề này. Dù các kết luận của họ chỉ mang tính tạm thời, nhưng hướng đi mà báo cáo chỉ ra có lẽ là hợp lý. Báo cáo giả định rằng các mức thuế hiện hành tính đến cuối tháng 5 sẽ được giữ nguyên trong suốt thời gian dự báo, một giả định có thể là quá lạc quan hoặc cũng có thể là quá bi quan, bởi có lẽ ngay cả Trump cũng không thể chắc chắn điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Báo cáo nhận định “Trong bối cảnh này, tăng trưởng toàn cầu dự kiến sẽ giảm mạnh xuống còn 2.3% trong năm 2025, thấp hơn 0.4 điểm phần trăm so với dự báo tháng 1/2025, đây là mức thấp nhất kể từ năm 2008, ngoại trừ 2 năm suy thoái toàn cầu thực sự là 2009 và 2020. Trong giai đoạn 2026-2027, nhu cầu nội địa gia tăng được kỳ vọng sẽ thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu lên mức 2.5%, nhưng vẫn thấp hơn đáng kể so với mức trung bình 3.1% của thập kỷ trước đại dịch”.

Hiện nay, mức thuế quan trung bình của Mỹ đang ở mức cao tương đương với những năm 1930.

Tỷ lệ thuế quan của Mỹ

(doanh thu thuế hải quan tính theo % giá trị hàng hóa nhập khẩu*)

* tỷ lệ hiện hành dựa trên các mức thuế áp dụng tính đến ngày 12/5, chưa tính đến sự thay đổi hành vi mua hàng để phản ứng với việc tăng thuế. Nguồn: Phòng Nghiên cứu Ngân sách; Ngân hàng Thế giới

Tất cả những điều này vốn đã đủ tồi tệ. Tuy nhiên, rủi ro dường như lại nghiêng hẳn về phía tiêu cực. Sự bất định do cuộc chiến thương mại mà ông Trump khơi mào có thể khiến thương mại và đầu tư toàn cầu sụt giảm mạnh hơn nhiều so với những gì các dự báo hiện tại đưa ra.

Trong bối cảnh này, thật khó để đặt niềm tin vào bất kỳ “thỏa thuận” nào được công bố vào thời điểm này. Một lần nữa, tăng trưởng thấp sẽ khiến xã hội, chính trị và tài khóa trở nên mong manh hơn, từ đó làm gia tăng cảm nhận về rủi ro trên thị trường. Điều này có thể tạo ra một vòng luẩn quẩn: Chi phí tài chính tăng cao khiến rủi ro leo thang, còn tăng trưởng thì tiếp tục suy giảm. Những con nợ yếu về tài chính, dù là khu vực tư nhân hay nhà nước, đều có nguy cơ rơi vào tình trạng vỡ nợ. Khi đó, bất kỳ cú sốc nào từ thiên tai hay xung đột cũng sẽ càng khiến thiệt hại kinh tế trở nên nghiêm trọng hơn.

Chỉ số đo lường sự bất định tăng vọt tại các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển

Mẫu gồm 49 quốc gia là các nền kinh tế thị trường mới nổi và đang phát triển, sử dụng các phiên bản quốc gia của Chỉ số Bất định Toàn cầu (World Uncertainty Index – WUI). Chỉ số WUI được xây dựng dựa trên việc đếm tần suất xuất hiện của từ “bất định” trong các báo cáo quốc gia của Bộ phận Nghiên cứu và Phân tích Kinh tế của Tập đoàn Economist. Nguồn: Ahir, Bloom và Furceri (2022); Ngân hàng Thế giới

Tất nhiên, vẫn có thể hình dung ra những kịch bản tích cực. Có thể sẽ xuất hiện các thỏa thuận thương mại mới, và không ít người, với sự dũng cảm, sẽ đặt niềm tin vào đó. “Phép màu” từ trí tuệ nhân tạo (AI) cũng có thể thúc đẩy năng suất và đầu tư toàn cầu tăng vọt. Hoặc mọi chuyện rồi cũng sẽ dần lắng dịu trở lại. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là cú sốc Trump ngày nay xuất hiện sau gần hai thập kỷ liên tiếp thế giới phải hứng chịu nhiều cú sốc lớn: Từ khủng hoảng tài chính toàn cầu và khu vực đồng Euro, đại dịch, lạm phát hậu Covid-19, cho đến chiến tranh Ukraine-Nga. Không thể phủ nhận rằng tinh thần kinh doanh đã bị tổn thương nghiêm trọng.

Đáng tiếc thay, như nhà kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới, ông Indermit Gill, đã nhấn mạnh trong lời mở đầu báo cáo: “Các quốc gia nghèo nhất sẽ là những bên chịu thiệt hại nặng nề nhất”.

Ông cho biết: “Đến năm 2027, GDP bình quân đầu người của các nền kinh tế thu nhập cao sẽ đạt mức tương đương với dự báo trước đại dịch Covid-19. Nhưng đối với các nền kinh tế đang phát triển, tình hình sẽ ảm đạm hơn, với GDP bình quân đầu người thấp hơn 6% so với dự báo”. Ngoại trừ Trung Quốc, có thể sẽ phải mất tới hai thập kỷ để các quốc gia này bù đắp được những tổn thất của thập niên 2020.

Điều này không chỉ là hệ quả của những cú sốc gần đây. “Thực tế, tăng trưởng ở các nền kinh tế đang phát triển đã giảm dần trong ba thập kỷ liên tiếp, từ mức trung bình 5.9% trong thập niên 2000, xuống còn 5.1% trong thập niên 2010 và chỉ còn 3.7% trong thập niên 2020”, ông Indermit Gil cho biết. Xu hướng này diễn ra song song với sự suy giảm tăng trưởng thương mại toàn cầu, khi mức trung bình giảm từ 5.1% trong thập niên 2000 xuống 4.6% trong thập niên 2010 và chỉ còn 2.6% trong thập niên 2020. Trong khi đó, gánh nặng nợ nần vẫn tiếp tục gia tăng. Về lâu dài, việc ông Trump cố chấp phủ nhận biến đổi khí hậu chỉ càng làm tình hình thêm tồi tệ.

Tiến trình giảm nghèo đã bị đình trệ trong thập niên 2020

Mức giảm trung bình hàng năm tỷ lệ nghèo cùng cực* (%)

*“Nghèo cùng cực” = sống với mức dưới 3 USD mỗi ngày theo sức mua tương đương năm 2021 Nguồn: Mahler, Yonzan và Lakner (2022); Ngân hàng Thế giới.

Vậy, chúng ta phải làm gì? Trước hết, cần thúc đẩy tự do hóa thương mại. Dù các quốc gia đang phát triển đã có nhiều bước tiến trong việc tự do hóa trong những năm gần đây, phần lớn trong số họ vẫn duy trì mức thuế cao hơn nhiều so với các nền kinh tế thu nhập cao. Chính sách bảo hộ có chọn lọc đối với các ngành công nghiệp non trẻ có thể mang lại hiệu quả nhất định. Tuy nhiên, đối với những quốc gia không có nhiều ảnh hưởng trên trường quốc tế, lựa chọn tốt nhất vẫn là mở cửa thương mại, kết hợp với các chính sách tối ưu nhằm thu hút đầu tư, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và duy trì ổn định kinh tế vĩ mô. Trong bối cảnh nhiều bất lợi như hiện nay, điều này càng trở nên cấp thiết hơn so với thời kỳ thuận lợi.

Lạm phát đang dần được kiểm soát sau đợt tăng vọt hậu đại dịch

Nguồn: Ngân hàng Thế giới, Haver Analytics

Đối với các cường quốc lớn như Trung Quốc, EU, Nhật Bản, Ấn Độ, Anh và các nước khác, lựa chọn lại phức tạp hơn nhiều. Trước hết, họ cần hoàn thiện các chính sách nội bộ ở mức tối đa có thể. Đồng thời, họ cũng cần hợp tác để duy trì các quy tắc toàn cầu, đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại. Một số cường quốc cần nhận thức rõ rằng mất cân đối toàn cầu thực sự là một vấn đề nghiêm trọng, dù nguyên nhân không phải từ chính sách thương mại mà xuất phát từ sự mất cân đối kinh tế vĩ mô toàn cầu.

Thế giới đang trở nên phân mảnh hơn, đặc biệt là về mặt chính trị

Chỉ số Phân mảnh Địa chính trị (giá trị càng cao = mức độ phân mảnh càng lớn)

Chỉ số này được xây dựng dựa trên các chỉ báo liên quan đến thương mại, tài chính, sự dịch chuyển của con người và ý tưởng, cũng như sự bất ổn và lệch pha địa chính trị. Nguồn: Fernandez-Villaverde, Mineyama và Song (2025); Ngân hàng Thế giới

Tuy nhiên, đó vẫn chưa phải là tất cả. Khi Mỹ dần rút khỏi vai trò lịch sử của mình, các quốc gia khác buộc phải gánh vác những trọng trách lớn lao hơn. Việc tiếp tục giải quyết các thách thức về biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế giờ đây phụ thuộc rất nhiều vào các cường quốc này. Chẳng hạn, cần phải có một cách tiếp cận hiệu quả hơn để xử lý vấn đề nợ công quá mức. Điều đó đòi hỏi các quốc gia phải vượt qua xu hướng nghi kỵ, thiếu tin tưởng lẫn nhau đang ngày càng gia tăng hiện nay.

Có thể, thậm chí rất có thể, chúng ta đang chứng kiến sự tàn lụi của một nỗ lực vĩ đại nhằm xây dựng một thế giới thịnh vượng và hợp tác hơn. Sẽ có người cho rằng một kết cục như vậy chỉ đơn thuần là biểu hiện của “chủ nghĩa hiện thực” lành mạnh. Tuy nhiên, đó sẽ là một sai lầm lớn. Bởi lẽ, chúng ta cùng chung sống trên một hành tinh, và số phận của mỗi người đều gắn bó mật thiết với nhau. Công nghệ hiện đại đã khiến sự liên kết này trở nên không thể đảo ngược. Giờ đây, chúng ta đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng và cần phải lựa chọn một cách khôn ngoan.

* Bài viết thể hiện quan điểm của Martin Wolf trên tờ Financial Times

Quốc An (Theo Financial Times)

FILI

– 14:16 13/06/2025