Khi các doanh nghiệp từ bỏ các cam kết về khí hậu

Khi các doanh nghiệp từ bỏ các cam kết về khí hậu

Coca-Cola, BP, HSBC cùng hàng loạt doanh nghiệp khác đang lần lượt từ bỏ các mục tiêu môi trường, qua đó cho thấy sự thiếu hiệu quả của các hành động tự nguyện.

Peter Ford đã tận mắt chứng kiến cả những lời hứa lẫn mặt trái của các cam kết khí hậu từ phía doanh nghiệp. Người đàn ông 40 tuổi người Anh này vừa trải qua 5 năm làm việc tại Hennes & Mauritz AB, nỗ lực cắt giảm khí thải trong chuỗi cung ứng khổng lồ của tập đoàn thời trang Thụy Điển, từ các dây chuyền may ở Campuchia đến các xưởng nhuộm tại Việt Nam.

Ông đã gặp gỡ hàng trăm nhà cung cấp, thúc đẩy nâng cấp hiệu quả năng lượng và kêu gọi loại bỏ các nồi hơi than đá. Phải ghi nhận rằng, H&M đã đầu tư khoảng 200 triệu USD mỗi năm cho các nỗ lực này và mới đây báo cáo đã giảm được 24% lượng khí thải trong chuỗi cung ứng.

Dù vậy, Ford không lấy đó làm lý do để ăn mừng. “Với ngành này, mọi thứ vẫn chưa đâu vào đâu”, ông thẳng thắn chia sẻ. Lượng khí thải từ ngành may mặc vẫn tiếp tục tăng và theo McKinsey & Co., có thể sẽ còn tăng thêm 30% trong thập kỷ này.

Kết quả đạt được rất ít so với cam kết

Dù một số thương hiệu đã rất nỗ lực, Ford cho rằng phần lớn ngành này “thà ngồi chờ mọi chuyện tự diễn ra”. Sự chênh lệch này không chỉ riêng ngành thời trang. Từ hàng không đến ngân hàng, bán lẻ, câu chuyện vẫn lặp lại: Hơn 4,000 công ty đã đưa ra các cam kết lớn về khí hậu trong vài thập kỷ qua, nhưng kết quả đạt được rất ít, khí thải vẫn tiếp tục tăng.

Tệ hơn, hiện nay chúng ta đang chứng kiến làn sóng rút lui. Trong năm vừa qua, các công ty trên toàn cầu đã hủy bỏ các cam kết khí hậu, trong đó có những cam kết mới chỉ vài năm tuổi. BP Plc đang giảm đầu tư vào năng lượng tái tạo và tăng khai thác dầu khí. Coca-Cola Co. và PepsiCo Inc. đã từ bỏ hoặc làm suy yếu các cam kết năm 2021 về giảm sử dụng nhựa nguyên sinh.

Các ngân hàng lớn như Wells Fargo & Co. và HSBC Holdings Plc cũng rút lại nhiều kế hoạch giảm khí thải. Walmart Inc. thừa nhận đang chậm tiến độ với các mục tiêu khí hậu, trong khi FedEx Corp. cho biết có thể sẽ không đạt mục tiêu chuyển đổi một nửa số xe giao hàng sang xe điện vào năm 2025. Xu hướng co cụm này đặc biệt rõ nét ở Mỹ, nơi chính quyền Trump đang tích cực bãi bỏ các quy định về khí hậu và rút khỏi các hiệp định quốc tế như Thỏa thuận Paris.

Ford tại chợ Olympic ở Phnom Penh, Campuchia – Ảnh: Thomas Cristofoletti cho Bloomberg Businessweek

Đây là một xu hướng đáng lo ngại đối với bất kỳ ai mong muốn một hành tinh đáng sống. Hiện tại, chúng ta đang trên đà tăng thêm khoảng 3°C (5.5°F) nhiệt độ trong thế kỷ này, mức tăng được dự báo sẽ đẩy hành tinh vào tình trạng hỗn loạn với nguồn cung thực phẩm suy giảm, sinh vật biển bị xóa sổ, các đợt nắng nóng cực đoan và hạn hán nghiêm trọng.

Tuy nhiên, ngay cả trước viễn cảnh ảm đạm đó, một số chuyên gia cho rằng sự thoái lui của các doanh nghiệp có thể mang lại một điểm sáng. Bởi lẽ, điều này có thể buộc các nhà đầu tư, nhà lập pháp, giới học thuật và công chúng phải đối mặt với thực tế rằng các hành động tự nguyện của doanh nghiệp sẽ không bao giờ đủ để ngăn chặn thảm họa khí hậu.

Điều này cũng có thể khiến dư luận chú ý nhiều hơn đến các hoạt động chính trị của doanh nghiệp, nơi mà ngay cả những doanh nghiệp tự nhận là có trách nhiệm cũng thường xuyên cản trở các quy định cần thiết để loại bỏ nhiên liệu hóa thạch và thúc đẩy các giải pháp thay thế sạch hơn.

“Tôi cảm thấy được an ủi bởi tốc độ và sự quyết liệt của làn sóng rút lui này, vì tôi nghĩ nó phơi bày một thực tế mà tất cả chúng ta cần hiểu, đó là các doanh nghiệp sẽ không cứu được hành tinh”, Ken Pucker, giáo sư tại Trường Luật & Ngoại giao Fletcher, Đại học Tufts và cựu giám đốc điều hành của hãng thời trang Timberland, nhận định. “Càng nhiều người hiểu và tiếp nhận điều đó càng sớm, càng tốt”.

Điều khiến Pucker lo lắng là, trong khi một số doanh nghiệp thực sự nghiêm túc như DHL Group, đang đầu tư 8 tỷ USD trong vòng 10 để giảm phát thải thì vẫn có vô số đối thủ chỉ dừng lại ở lời nói, hô hào xanh hóa mà không thực hiện bất kỳ hành động thực chất nào.

Phát triển bền vững và mục tiêu lợi nhuận

Trong nhiều năm, các doanh nghiệp thường tin rằng phát triển bền vững sẽ song hành cùng mục tiêu lợi nhuận. Năm 2005, Walmart từng xem việc chuyển hướng xanh là cách để giảm lãng phí, cắt giảm chi phí và xây dựng thiện chí với khách hàng. CEO PepsiCo khi đó, Indra Nooyi, thậm chí còn nhấn mạnh rằng sử dụng ít nước và năng lượng không chỉ là trách nhiệm xã hội mà còn là cách giảm hóa đơn và tăng lợi nhuận.

Nhận định này không hoàn toàn sai: một số biện pháp thân thiện với khí hậu, như thay bóng đèn hay lắp đặt pin mặt trời, có thể nhanh chóng hoàn vốn và cải thiện lợi nhuận. Tuy nhiên, phần lớn dự án cần thiết để khử cacbon sâu như tháo dỡ nồi hơi than đá hay chuyển sang nhiên liệu sạch hơn lại rất tốn kém, và không ai dám chắc khi nào, hoặc liệu những giải pháp này có thể rẻ hơn các lựa chọn truyền thống hay không. Khi các biện pháp này vẫn chỉ là tự nguyện, chúng sẽ không bao giờ được triển khai ở quy mô hay tốc độ cần thiết. Doanh nghiệp cũng luôn có thể rút lại các cam kết của mình bất cứ lúc nào.

“Tôi có thể dành cả đời để thay bóng đèn, cải tạo các tòa nhà”, Auden Schendler, người từng phụ trách phát triển bền vững tại Aspen Skiing Co. và công ty mẹ Aspen One suốt 26 năm, chia sẻ. “Cảm giác rất thỏa mãn, tiết kiệm tiền, giảm ô nhiễm, giúp tòa nhà vận hành tốt hơn. Nhưng chỉ có một vấn đề: Đó không phải là giải pháp cho vấn đề khí hậu”.

Hình ảnh ông Schendler chụp tại gần nhà ông ở Basalt, Colorado – Ảnh: Benjamin Rasmussen chụp cho Bloomberg Businessweek

Theo Schendler và nhiều chuyên gia khác, các hoạt động chính trị của doanh nghiệp còn quan trọng hơn nhiều so với việc giảm ô nhiễm trong nội bộ. Thành tích môi trường của doanh nghiệp nên được đánh giá dựa trên việc họ có ủng hộ và lên tiếng mạnh mẽ cho các quy định của chính phủ buộc tất cả các bên tham gia thị trường phải xanh hóa hay không.

Đáng tiếc, phần lớn doanh nghiệp chỉ nói suông về khí hậu, trong khi lại âm thầm ngăn cản hoặc làm loãng các chính sách có thể tạo ra thay đổi thực sự. Lấy ngành hàng không Mỹ làm ví dụ: dù lượng khí thải tăng vọt, hầu hết các hãng đều cam kết loại bỏ ô nhiễm gây ấm lên toàn cầu vào năm 2050.

Một phần quan trọng của kế hoạch là tăng sử dụng nhiên liệu hàng không bền vững (SAF), nhưng hiện tại, loại nhiên liệu này chỉ chiếm khoảng 0.3% tổng lượng nhiên liệu sử dụng. Các hãng nhanh chóng viện lý do nhiên liệu sạch đắt gấp 2 hoặc 3 lần nhiên liệu phản lực thông thường, và họ không thể tăng mua mà không tự đẩy mình vào thế bất lợi so với đối thủ vẫn dùng nhiên liệu rẻ và bẩn hơn.

Điều này càng cho thấy sự cần thiết của các quy định để bảo vệ những người tiên phong không bị trừng phạt trên thị trường. Ở châu Âu, các nhà quản lý đã yêu cầu hiện tại phải có 2% nhiên liệu sạch và tăng lên 6% vào năm 2030.

Ngược lại, các hãng hàng không Mỹ lại phản đối kịch liệt các quy định như vậy, kể cả đề xuất gần đây của California về quản lý nhiên liệu máy bay cho các chuyến bay nội bang. Sau khi đặt câu hỏi về thẩm quyền của bang, các hãng hàng không đã buộc California rút lại quy định và thay vào đó là một thỏa thuận “tự nguyện, không ràng buộc” nhằm tăng sử dụng nhiên liệu sạch.

Sân bay quốc tế Newark Liberty – Ảnh: Spencer Platt/Getty Images

Doanh nghiệp núp bóng phản đối chính sách về khí hậu

Mô hình này lặp lại ở nhiều ngành khác. Các tập đoàn khách sạn lớn như Hilton và Marriott cam kết mạnh mẽ về cắt giảm khí thải, nhưng lại ủng hộ các nhóm vận động kiện để ngăn chặn quy định về hiệu quả năng lượng cho các tòa nhà. Ở cấp quốc gia tại các diễn đàn bàn tròn doanh nghiệp (Business Roundtable), nơi quy tụ nhiều doanh nghiệp lớn thường xuyên ca ngợi nỗ lực khí hậu của mình, gần đây đã kêu gọi Quốc hội cấm các nghị quyết cổ đông liên quan đến khí hậu.

“Đây là một động thái rất đáng lo ngại khi các doanh nghiệp núp bóng các nhóm này để làm những việc bẩn thỉu, để họ không phải công khai phản đối các chính sách đó”, giáo sư Dara O’Rourke, Đại học California ở Berkeley và là cựu nhà khoa học phát triển bền vững tại Amazon.com Inc., nhận định.

Khi được hỏi về sự bất nhất này, các doanh nghiệp thường giải thích rằng họ tham gia các nhóm vận động để đại diện cho nhiều vấn đề, như thuế và thương mại, và không nhất thiết đồng thuận với mọi quan điểm của các nhóm đó. Tuy nhiên, lập luận này không thuyết phục được Bill Weihl, người từng phụ trách phát triển bền vững cho Facebook và sau này sáng lập ClimateVoice, một tổ chức phi lợi nhuận thúc đẩy doanh nghiệp ủng hộ chính sách khí hậu. “Đó là một cái cớ yếu ớt”, Weihl nhận xét. “Họ chọn trì hoãn để được hưởng thuế thấp và nới lỏng quy định”.

Vậy doanh nghiệp nào thực sự làm đúng như lời nói? Các nhà vận động thường nhắc đến Unilever Plc, nhà sản xuất hàng tiêu dùng đóng gói, là một trong số ít doanh nghiệp đi đúng hướng khi thường xuyên rà soát hoạt động khí hậu của các nhóm vận động mà họ tham gia.

Trong báo cáo gần nhất hồi tháng 4, Unilever phát hiện 8 trong số 26 nhóm không đồng nhất với quan điểm của họ về chính sách khí hậu bao gồm cả Liên đoàn Công nghiệp Ấn Độ, tổ chức từng vận động giảm thuế xăng dầu và tăng sử dụng năng lượng từ than khí hóa.

Quan trọng hơn, báo cáo cũng chỉ rõ các bước Unilever dự định thực hiện để giải quyết sự bất đồng này, bao gồm cả khả năng rời khỏi các nhóm tiếp tục cản trở hành động khí hậu. Bất kỳ doanh nghiệp nào thực sự nghiêm túc với khí hậu nên học theo Unilever với việc rà soát kỹ lưỡng và công khai như vậy.

“Tôi nghĩ điều này phơi bày một thực tế mà tất cả chúng ta cần hiểu, đó là các doanh nghiệp sẽ không cứu được hành tinh”.

Thực tế, phần lớn doanh nghiệp đang đối mặt với một áp lực hoàn toàn khác. Như cựu CEO Unilever Paul Polman từng viết trong cuốn sách đồng tác giả năm 2021: “Rào cản lớn nhất để xây dựng một công ty lâu dài phục vụ thế giới là áp lực không ngừng về kết quả hàng quý”.

Khi Mars Inc., nhà sản xuất tư nhân các thương hiệu như M&M’s, Snickers và thức ăn cho mèo Whiskas cam kết giảm một nửa dấu chân khí hậu vào năm 2030, họ đã lên kế hoạch hơn 500 sáng kiến cắt giảm khí thải. Một số dự án thực sự sinh lời, như cải tạo nhà máy tiết kiệm năng lượng và tối ưu hóa tuyến giao hàng để giảm quãng đường di chuyển. Nhưng phần lớn đều tốn kém, trung bình khoảng 35 USD cho mỗi tấn khí thải. Các lãnh đạo ước tính họ sẽ phải chi khoảng 500 triệu USD mỗi năm, tương đương 1% doanh thu, để giữ đúng lộ trình.

Dù Mars đã tiến hành và cắt giảm 16% khí thải đến năm 2023, mức chi phí này sẽ khiến hầu hết doanh nghiệp có cổ đông phải hài lòng phải chùn bước. Ví dụ, cứ 5 doanh nghiệp niêm yết thì có 1 doanh nghiệp tự nguyện công bố hướng dẫn lợi nhuận hàng quý, và khoảng một nửa lãnh đạo doanh nghiệp cho biết họ sẽ trì hoãn các dự án tạo giá trị nếu những sáng kiến đó có thể khiến họ không đạt mục tiêu hàng quý, theo FCLTGlobal, một tổ chức phi lợi nhuận khuyến khích doanh nghiệp tập trung vào kết quả dài hạn.

FedEx cho biết có thể sẽ không đạt mục tiêu chuyển đổi một nửa số xe giao hàng sang xe điện vào năm 2025 – Ảnh: Getty Images

Rõ ràng, các quy định là cách hiệu quả nhất để thay đổi tư duy này và buộc doanh nghiệp phải đầu tư vào các dự án khí hậu cấp thiết. Tuy nhiên, các doanh nghiệp lại im lặng khi Tổng thống Donald Trump can thiệp vào ngành của họ để xóa bỏ nhiều quy định khí hậu, điều này sẽ khiến hàng tỷ tấn khí gây ấm lên toàn cầu tiếp tục được thải ra khí quyển.

Tuy vậy, vẫn còn những cách khác để tạo áp lực, buộc doanh nghiệp lên tiếng và hành động đúng đắn, trong đó có việc huy động lực lượng nhân viên đông đảo vốn rất quan tâm đến việc để lại một hành tinh đáng sống cho thế hệ sau.

Đây chính là chiến lược chủ chốt của ClimateVoice: tìm kiếm và đào tạo nhân viên để thúc đẩy thay đổi từ bên trong doanh nghiệp. Điều này bao gồm việc lên tiếng tại các cuộc họp toàn công ty, đăng bài trên bảng tin nội bộ, mời diễn giả bên ngoài đến nói chuyện về phát triển bền vững hoặc thành lập nhóm với các đồng nghiệp cùng mối quan tâm.

“Im lặng đứng ngoài cuộc vào thời điểm này là không thể chấp nhận được”, Weihl của ClimateVoice nhấn mạnh. “Cần có dũng khí, và chúng ta cần thấy nhiều hơn điều đó từ các lãnh đạo doanh nghiệp”.

Như Schendler, cựu lãnh đạo Aspen, viết trong cuốn sách mới Terrible Beauty (Tạm dịch: “Vẻ đẹp khắc nghiệt”), phê phán các chiến thuật phát triển bền vững của doanh nghiệp, đã đến lúc các lãnh đạo doanh nghiệp phải bắt tay vào công việc “khó khăn, không dễ chịu và gai góc” của hoạt động chính trị, bao gồm cả việc công khai chỉ trích các đồng nghiệp không biến lời nói thành hành động. Bất kỳ điều gì khác, như làn sóng rút lui gần đây của doanh nghiệp cho thấy, chỉ là ảo tưởng nguy hiểm về tiến bộ.

Quốc An (Theo Bloomberg)

FILI

– 10:33 14/06/2025