Chuyện gì đang xảy ra?

Trước sự bùng nổ về nhu cầu trên toàn thế giới, Nhật Bản đang trải qua cuộc khủng hoảng thiếu hụt nghiêm trọng matcha. Đây là câu chuyện cấp bách xoay quanh biến đổi khí hậu, cấu trúc nông nghiệp lão hóa và áp lực thị trường vượt ngoài tầm kiểm soát, theo Reuters.

Kyoto, nơi được ví như “thủ phủ matcha”, chịu thiệt hại nặng nhất sau năm nóng đỉnh điểm. Masahiro Yoshida, nông dân đời thứ sáu ở Uji, cho biết vụ thu hoạch tháng 4‑5 vừa qua chỉ đạt 1,5 tấn — giảm 25% so với mức trung bình 2 tấn của các năm trước. Cái nắng gay gắt khiến cây trà cháy lá, trong khi phần búp non quan trọng làm bột matcha bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Cùng lúc này, nhu cầu toàn cầu tăng vọt, đặc biệt từ các thị trường như Mỹ, Châu Âu và Đông Nam Á, càng đẩy nguồn cung vào thắt nút không thể xoay xở. Khí hậu bất thường đã vuột bay hy vọng về một sản lượng ổn định, đồng thời tác động trực tiếp đến kế sinh nhai của những người làm trà.

Trong năm 2024, Nhật Bản sản xuất tổng cộng 5.336 tấn tencha (loại lá được dùng để làm matcha) — gần gấp 2,7 lần so với một thập kỷ trước. Tuy nhiên, cơ quan nông nghiệp lại cảnh báo mặc dù sản lượng năm vừa rồi tăng cao, vụ mới lại suy giảm rõ rệt và không thể bù đắp kịp thời. Reuters dẫn lời Marc Falzon, nhà nhập khẩu tencha tại Mỹ, rằng “nhiều người hy vọng năng suất năm nay sẽ tăng để giảm thiếu hụt… nhưng điều đó không xảy ra”. Các nhà cung ứng matcha toàn cầu như Tealife hiện đã áp dụng giới hạn mua hàng vì tình trạng khan hiếm.

Kết quả là, mức giá đấu giá tencha tại Kyoto trong tháng 5 đã chạm kỷ lục mới: 8.235 yen/kg, tăng đến 170% so với cùng kỳ năm trước và vượt xa kỷ lục cũ được thiết lập vào năm 2016 là 4.862 yen. Giá xuất khẩu trà xanh Nhật Bản, bao gồm matcha, năm 2024 cũng tăng 25% lên 36,4 tỷ yen (xấp xỉ 252 triệu USD).

Ngoài yếu tố thời tiết bất thường, ngành công nghiệp trà matcha còn đối mặt với thách thức dân số già hóa. Theo dữ liệu chính phủ, số nông dân trồng trà đã giảm từ hơn 54.000 người vào năm 2000 xuống chỉ còn khoảng 20.000 trong năm 2025. Nhiều trang trại truyền thống không có người kế nhiệm và không dám đầu tư chuyển sang trồng tencha. Việc cải tạo sang trồng tencha đòi hỏi đầu tư lớn cho một hệ thống đảm bảo chất lượng — điều không khả thi đối với những hộ nông dân nhỏ lẻ và già hóa.

Nhu cầu matcha đang bùng nổ mạnh, đặc biệt từ thế hệ Millennials và Gen Z chạy theo lợi ích sức khỏe và tính “viral” trên mạng xã hội. Một số cửa hàng như Simply Native ở Sydney ghi nhận mức bán hàng tăng 250% chỉ trong 6 tháng, nhờ hiệu ứng TikTok và chia sẻ hình ảnh matcha latte trên Instagram. Marukyu Koyamaen cũng ghi nhận tình trạng bán sạch matcha xuất khẩu chỉ trong vài tuần sau khi một video viral lan truyền trên TikTok.

Giá thị trường tăng cao, chính bản thân khách nội địa Nhật cũng khó mua matcha nguyên bản Uji chính hiệu. Một số cửa hàng tại Uji thậm chí chỉ bán tối đa 40 hộp mỗi ngày, khiến nguồn cung nội địa càng khan hiếm .

Nhật Bản đã hành động để ngăn khủng hoảng kéo dài. Bộ Nông nghiệp mở rộng chính sách bảo trợ kỹ thuật: trợ cấp nông dân trồng tencha, hỗ trợ chuyển đổi ruộng, khuyến khích kỹ thuật che bóng và nghiên cứu giống chịu nhiệt. Tuy nhiên, đợi cây tencha trưởng thành phải mất ít nhất 5 năm, nên các biện pháp này không thể giải quyết ngay khủng hoảng.

Ngoài ra, ngành cũng đầu tư vào đổi mới kỹ thuật, chẳng hạn như sử dụng hệ thống che cải tiến, thu hoạch cơ giới một phần… nhưng các chuyên gia như Shogo Nakamura tại Uji nhấn mạnh: nếu tăng sản lượng bằng cách hạ thấp chất lượng — ví dụ nghiền bằng máy thay vì đá — sẽ phá hoại hương vị matcha Uji và làm mất đi giá trị truyền thống vốn có.

Các chuyên gia dự báo rằng giá trị thị trường matcha toàn cầu có thể đạt 5 tỷ USD vào năm 2028, tăng 10‑11% mỗi năm. Nếu cán cân cung-cầu chênh lệch, hiện tượng bong bóng sẽ sớm xảy ra và suy giảm đột ngột khi thị trường bão hòa hoặc tiêu dùng chuyển sang sản phẩm thay thế.

Rủi ro không chỉ là nghịch lý cung–cầu. Nếu thị trường matcha bị chiếm lĩnh bởi sản phẩm kém chất lượng từ Trung Quốc, uy tín của matcha Nhật Bản sẽ thuyên giảm. Mất kiểm soát chất lượng có thể dẫn đến phá hủy thương hiệu lâu đời và làm suy yếu niềm tin người tiêu dùng vào matcha truyền thống .

Câu chuyện khan hiếm matcha là bài học cảnh tỉnh về áp lực từ thị trường toàn cầu. Khi nhu cầu tăng đột biến, nếu sản xuất không phát triển bền vững, một ngành hàng mang tính văn hóa — như matcha Uji — cũng sẽ khó giữ được bản sắc lẫn chất lượng.

Theo: Reuters, The Times