CBAM của EU có thực sự thúc đẩy giảm phát thải hay là một rào cản thương mại?

By Forex Uy tín On Th6 13, 2025

Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) của EU là một trong những chính sách môi trường quan trọng nhất của Liên minh châu Âu trong những năm gần đây. Được thiết kế để giảm thiểu rủi ro “carbon leakage” và bảo vệ các doanh nghiệp EU khỏi sự cạnh tranh không công bằng từ các nước có chính sách môi trường lỏng lẻo hơn, CBAM đã trở thành một chủ đề gây tranh cãi trên toàn cầu. Vậy CBAM có thực sự thúc đẩy giảm phát thải hay chỉ là một rào cản thương mại mới?

Giải pháp môi trường hay công cụ bảo hộ thương mại tinh vi?

CBAM của Liên minh Châu Âu (EU) được đề xuất trong bối cảnh EU theo đuổi các mục tiêu môi trường tham vọng, bao gồm giảm 55% lượng khí thải nhà kính vào năm 2030 và đạt trung hòa carbon vào năm 2050.

Mục tiêu được công bố của CBAM là ngăn chặn “rò rỉ carbon” – hiện tượng doanh nghiệp EU chuyển sản xuất sang các quốc gia có tiêu chuẩn môi trường lỏng lẻo hơn – đồng thời duy trì hiệu quả của Hệ thống Mua bán Phát thải (European Union Emissions Trading System – ETS)^{[1] [2]}.

Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng đằng sau mục tiêu môi trường, CBAM có thể mang tính bảo hộ thương mại. Trong bối cảnh giá carbon tăng cao, cơ chế này tạo ra chi phí bổ sung cho hàng hóa nhập khẩu, qua đó có thể gián tiếp bảo vệ ngành công nghiệp nội khối khỏi cạnh tranh từ các nước đang phát triển có chi phí thấp hơn. Việc áp đặt giá carbon với hàng hóa ngoài EU cũng làm dấy lên lo ngại về môi trường cạnh tranh thiếu công bằng.

Một số tổ chức quốc tế cho rằng CBAM có thể dẫn đến phân biệt đối xử trong thương mại. Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và các quốc gia như Brazil, Ấn Độ đã bày tỏ lo ngại rằng CBAM có thể vi phạm nguyên tắc không phân biệt đối xử trong thương mại quốc tế^[3] ^[4]. CBAM cũng bị xem là một hình thức “chủ nghĩa bảo hộ xanh”, vì nó áp dụng một mức giá carbon cho hàng nhập khẩu, tạo ra môi trường cạnh tranh không hoàn toàn công bằng cho các nước đang phát triển^[5].

Giai đoạn đầu, CBAM áp dụng đối với khoảng 3% tổng kim ngạch nhập khẩu của EU, tập trung vào các mặt hàng có cường độ phát thải cao như thép, xi măng, nhôm, điện và phân bón. Đến năm 2023, EU vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn cung bên ngoài, với 58% nhu cầu năng lượng đến từ nhập khẩu. Cùng năm, giá carbon trong khuôn khổ ETS đã vượt ngưỡng 100 EUR mỗi tấn CO₂, tạo thêm áp lực chi phí đáng kể cho hàng hóa từ các nền kinh tế đang phát triển khi tiếp cận thị trường châu Âu.

Tác động thực sự đến giảm phát thải: Hiệu quả thực chất hay chuyển dịch phát thải?

Theo OECD, việc triển khai CBAM giúp giảm phát thải trong EU, tạo ra hiệu ứng lan tỏa thông qua cơ chế định giá carbon đối với hàng nhập khẩu, khiến các nhà xuất khẩu phải cải thiện công nghệ hoặc giảm cường độ phát thải nếu muốn duy trì khả năng cạnh tranh.

Dữ liệu mô phỏng của OECD cho thấy nếu không có CBAM, cứ mỗi tấn CO₂ giảm được tại EU thì khoảng 0.19 tấn sẽ “rò rỉ” sang các nền kinh tế khác^[6]. Khi áp dụng CBAM , xu hướng này được kiểm soát và có thể đảo chiều, nhờ việc các nhà nhập khẩu chuyển hướng sang các nguồn cung ít phát thải hơn.

Ước tính, tổng phát thải toàn cầu có thể giảm thêm 0.54% so với kịch bản không áp dụng CBAM^[7].

Tuy nhiên, có không ít tranh cãi về hiệu quả môi trường thực sự của CBAM. Một mặt, nó có thể khuyến khích sản xuất sạch hơn ở các nước xuất khẩu; mặt khác, nếu các nước này không đủ năng lực kỹ thuật và tài chính để chuyển đổi công nghệ, thì phát thải có thể chỉ bị “di dời địa lý” thay vì giảm thực chất.

Trong nhiều trường hợp, hàng hóa vẫn được sản xuất tại các quốc gia không có chính sách khí hậu rõ ràng, khiến CBAM khó đạt được hiệu quả môi trường như kỳ vọng ban đầu.

Theo nghiên cứu của IMF và UNCTAD, tác động kinh tế của CBAM có thể đặc biệt nghiêm trọng đối với các nước đang phát triển. Xuất khẩu xi măng từ Ấn Độ và Nam Phi sang EU có thể giảm tới 65.2% và 44.3% tương ứng, do chi phí carbon cao làm xói mòn lợi thế giá cả^[8]. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng nếu thiếu cơ chế hỗ trợ chuyển đổi công bằng, CBAM có thể trở thành rào cản thương mại trá hình, hơn là một công cụ môi trường thực sự toàn diện.

CBAM dưới góc nhìn của các nước đang phát triển: Chuẩn mực toàn cầu hay rào cản ngầm?

Trung Quốc, Ấn Độ, Nam Phi và Brazil nhìn nhận CBAM như một rào cản thương mại mới, cho rằng CBAM vi phạm nguyên tắc không phân biệt đối xử của WTO.

Trung Quốc cho rằng CBAM gây áp lực lên chính sách môi trường và cơ chế tài chính của họ, đồng thời đặt ra lo ngại về tính công bằng và sự ép buộc trong việc tuân thủ các yêu cầu của EU. CBAM có thể làm tăng chi phí xuất khẩu, với các sản phẩm như nhôm ước tính hàng năm lên đến hơn 20 triệu USD cho 382,000 tấn nhôm xuất khẩu sang EU^[9].

Ấn Độ coi đây là một biện pháp không công bằng và không thể chấp nhận được. Bộ trưởng Kinh tế Ấn Độ, Ajay Seth, cho rằng việc áp dụng thuế carbon sẽ làm tăng chi phí cho ngành công nghiệp thép của Ấn Độ, khiến họ khó cạnh tranh trên thị trường EU. Ấn Độ cũng nhấn mạnh việc áp dụng CBAM có thể gây ra căng thẳng trong quan hệ thương mại song phương và ảnh hưởng đến các cuộc đàm phán về hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa hai bên^[10].

Nam Phi gặp khó khăn trong việc đáp ứng các yêu cầu của CBAM do thiếu năng lực tài chính và hành chính^[11]. Trong khi đó, Brazil đã chỉ trích CBAM là “phân biệt đối xử” và cảnh báo rằng nó có thể cản trở nỗ lực toàn cầu trong việc giảm phát thải khí nhà kính. Brazil cho rằng việc áp dụng các biện pháp đơn phương để tính toán nội dung carbon của sản phẩm có thể mâu thuẫn với Thỏa thuận Paris và nguyên tắc “trách nhiệm chung nhưng khác biệt”^[12].

Các hiệp hội ngành công nghiệp Nhật Bản lo ngại nghĩa vụ báo cáo theo CBAM của EU sẽ buộc doanh nghiệp tiết lộ dữ liệu chi phí nhạy cảm. Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật chưa đưa ra lập trường rõ ràng, chờ đánh giá cách EU triển khai. Dù thận trọng, Nhật Bản được xem là quốc gia có khả năng ủng hộ CBAM cao nhất trong nhóm nền kinh tế lớn, nhờ tiềm lực đổi mới và chính sách khí hậu nội địa tương đối tiên tiến^[13].

Các hiệp hội ngành tại Hàn Quốc cũng bày tỏ lo ngại về tính khả thi của CBAM, đặc biệt là yêu cầu tính toán phát thải phức tạp và nguy cơ lộ dữ liệu kinh doanh nhạy cảm. Tuy nhiên, Hàn Quốc lại được đánh giá là quốc gia ủng hộ CBAM nhiều thứ hai trong nhóm các nền kinh tế lớn. Điều này bắt nguồn từ năng lực đổi mới sáng tạo mạnh mẽ, hệ thống chính sách khí hậu nội địa đã phát triển, và định hướng tiếp cận thị trường EU trong dài hạn^[14].

CBAM đã thúc đẩy Thổ Nhĩ Kỳ đẩy nhanh tiến trình xây dựng chính sách khí hậu. Tại COP26, nước này phê chuẩn Thỏa thuận Paris và công bố kế hoạch thiết lập hệ thống giao dịch phát thải quốc gia (ETS), dự kiến triển khai từ nửa cuối năm 2024 với thiết kế tương thích hệ thống EU ETS. Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ cho biết CBAM chính là “mối đe dọa lớn” khiến Ankara phải hành động. Theo dự thảo ETS công bố cuối năm 2023, giai đoạn thí điểm sẽ áp dụng trước cho ngành điện và công nghiệp nặng phát thải trên 500,000 tấn CO₂ mỗi năm, với cơ chế phân bổ bằng đấu giá và miễn phí^[15].

Chính phủ Úc đã bắt đầu nghiên cứu khả năng xây dựng một cơ chế tập trung vào các ngành phát thải lớn như thép, xi măng. Bộ trưởng Khí hậu và Năng lượng Chris Bowen khẳng định, việc kiểm soát rò rỉ carbon trong chuỗi cung ứng là yếu tố cốt lõi trong chính sách khí hậu quốc gia. Song song với đó, Úc đã điều chỉnh Cơ chế Bảo vệ Khí hậu nhằm siết chặt trần phát thải và thúc đẩy phát hành tín chỉ carbon cho các cơ sở vượt chuẩn, tạo nền tảng cho các công cụ điều tiết carbon trong nước^[16].

CBAM có thể được xem là một hình thức “chủ nghĩa bảo hộ xanh”, vì nó không tính đến năng lực kỹ thuật và tài chính hạn chế của các nước đang phát triển. Thay vì áp thuế, việc hỗ trợ chuyển giao công nghệ, đầu tư vào chuỗi cung ứng bền vững có thể là giải pháp hiệu quả, công bằng hơn. Cách tiếp cận này vừa góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh của các nước đang phát triển, vừa thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh theo hướng toàn diện và bền vững.

CBAM trong dài hạn: Chuẩn hóa quốc tế hay căng thẳng thương mại mới?

Vương Quốc Anh đã lên kế hoạch áp dụng cơ chế tương tự vào năm 2027, trong khi Mỹ và Nhật Bản cũng đang nghiên cứu các biện pháp định giá carbon áp dụng tại biên giới^[17] ^[18]. Diễn biến này cho thấy một xu hướng toàn cầu hóa CBAM đang dần hình thành, trong đó các quốc gia tìm cách ngăn chặn “rò rỉ carbon” và bảo vệ tính toàn vẹn của chính sách khí hậu nội địa.

Tuy nhiên, xu hướng này không diễn ra đồng đều. Các nước đang phát triển, vốn chưa xây dựng hệ thống định giá carbon hiệu quả, có thể gặp khó khăn trong việc thích ứng. Thiếu hụt năng lực kỹ thuật và tài chính khiến nhiều quốc gia đối mặt với nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu hoặc chịu thiệt hại đáng kể về thương mại[19]. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng CBAM – nếu lan rộng – có thể làm sâu thêm khoảng cách phát triển toàn cầu.

WTO cùng với các khối thương mại lớn như ASEAN và MERCOSUR đã lên tiếng bày tỏ quan ngại về nguy cơ CBAM phá vỡ nguyên tắc không phân biệt đối xử, vốn là nền tảng của hệ thống thương mại đa phương^{[20] [21]}. Một số chuyên gia cảnh báo khả năng bùng phát các xung đột chính sách hoặc “chiến tranh thương mại mềm” giữa EU và các nền kinh tế mới nổi^[22].

Trong dài hạn, CBAM có thể hoặc trở thành một chuẩn mực toàn cầu mới, hoặc buộc phải điều chỉnh dưới sức ép chính trị và thương mại. Nếu được triển khai một cách minh bạch và công bằng, cơ chế này có thể góp phần giảm phát thải thực chất và thúc đẩy cải cách chính sách môi trường ở cấp độ quốc gia. Tuy nhiên, theo OECD, tác động tích cực đó chỉ xảy ra khi các nước đang phát triển có đủ điều kiện để chuyển đổi công nghệ, nếu không, CBAM rất có thể sẽ làm gia tăng rào cản thương mại thay vì thúc đẩy chuyển đổi xanh bền vững.

[1] https://kpmg.com/vn/en/home/insights/2023/09/carbon-border-adjustment-mechanism-cbam.html

[2] https://www.oecd.org/en/blogs/2025/03/eu-carbon-border-adjustment-mechanism-what-is-it-how-does-it-work-and-what-are-the-effects.html

[3] https://www.cer.eu/publications/archive/policy-brief/2024/learning-cbams-transitional-impacts-trade

[4] https://www.tips.org.za/policy-briefs/item/download/2473_f284d69ae8490247f48d2b67d39b1262

[5] https://www.tips.org.za/policy-briefs/item/download/2473_f284d69ae8490247f48d2b67d39b1262

[6] https://www.oecd.org/en/blogs/2025/03/eu-carbon-border-adjustment-mechanism-what-is-it-how-does-it-work-and-what-are-the-effects.html

[7] https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2025/01/carbon-border-adjustments_b9049067/e8c3d060-en.pdf

[8] https://financing.desa.un.org/sites/default/files/2023-10/CRP.35%20Annex%20B-2%20(Border%20Carbon%20Adjustments%20-%20Part%20C).pdf

[9] https://saisreview.sais.jhu.edu/unveiling-carbon-border-adjustment-mechanism-cbam-challenges-the-potential-dispute-between-china-and-eu/

[10] https://www.climatechangenews.com/2024/08/01/indian-official-calls-eu-carbon-border-tax-unfair-and-unacceptable/

[11] https://www.tips.org.za/research-archive/sustainable-growth/green-economy-2/item/4791-tips-south-africa-iron-steel-and-aluminium-industries-readiness-to-respond-to-cbam

[12] https://ieta.b-cdn.net/wp-content/uploads/2024/04/IETA_INTL-REACTION-TO-CBAM-REPORT.pdf

[13] https://ieta.b-cdn.net/wp-content/uploads/2024/04/IETA_INTL-REACTION-TO-CBAM-REPORT.pdf

[14] https://ieta.b-cdn.net/wp-content/uploads/2024/04/IETA_INTL-REACTION-TO-CBAM-REPORT.pdf

[15] https://ieta.b-cdn.net/wp-content/uploads/2024/04/IETA_INTL-REACTION-TO-CBAM-REPORT.pdf

[16] https://ieta.b-cdn.net/wp-content/uploads/2024/04/IETA_INTL-REACTION-TO-CBAM-REPORT.pdf

[17] https://www.rff.org/publications/reports/how-carbon-border-adjustments-might-drive-global-climate-policy-momentum/

[18] https://www.iisd.org/articles/policy-analysis/global-cooperation-border-carbon-measures-where-should-we-start

[19] https://ecdpm.org/download_file/68f1e605-4fe6-4bbc-bd28-754610077808/3992

[20] https://africanclimatewire.org/2023/06/wto-review-of-eu-trade-policies-highlights-significant-unease-about-cbam/

[21] https://www.iges.or.jp/en/publication_documents/pub/policy/en/14054/ASEAN+CBAM+policy+brief-published.pdf

[22] https://www.landclimate.org/without-reform-the-eus-cbam-risks-leaving-developing-countries-behind/

Nguyễn Nhiều Lộc

FILI

– 12:00 13/06/2025

Các Sàn forex Uy Tín:

Icmarkets

Exness

Source link