Trung Quốc nỗ lực kiềm chế cuộc đua giảm giá

“Sóng thần” giá rẻ trong ngành bán lẻ

Chỉ trong vài năm ngắn ngủi, các ông lớn thương mại điện tử Trung Quốc như Alibaba, JD.com và Meituan đã biến “instant retail” – mô hình bán lẻ giao hàng siêu tốc – thành tâm điểm mới của thị trường, kéo theo một cuộc chiến về giá cả khốc liệt chưa từng thấy.

Mỗi ngày, người tiêu dùng thành thị có thể nhận được cốc cà phê với giá chỉ 10,9 nhân dân tệ bao gồm cả phí giao hàng, suất bánh bao 13 nhân dân tệ hay bữa sáng của McDonald’s với giá chỉ hơn 26 nhân dân tệ. Tất cả đều được giao tận nơi trong vòng chưa đầy một giờ đồng hồ. Dịch vụ giao hàng thần tốc phối hợp cùng các chương trình trợ giá khổng lồ đã làm thay đổi căn bản trải nghiệm mua sắm và tâm lý tiêu dùng ở quốc gia đông dân nhất thế giới này.

Các chuyên gia ước tính, làn sóng giảm giá và nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng sẽ đẩy quy mô thị trường bán lẻ giao hàng siêu tốc chạm mốc 2.000 tỉ nhân dân tệ (279,2 tỉ đô la) vào năm 2030. Cả Alibaba, JD.com và Meituan đã không ngần ngại “đốt” gần 200 tỉ nhân dân tệ (gần 28 tỉ đô la) trong một thời gian ngắn để trợ giá, với kỳ vọng chiếm lĩnh thị trường tương lai của ngành bán lẻ trực tuyến, đồng thời duy trì và mở rộng tệp khách hàng trong cuộc cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Lựa chọn giữa tác động ngắn hạn và lợi ích dài hạn

Tuy vậy, đi kèm với những ưu đãi siêu hấp dẫn là bức tranh ảm đạm về tình hình doanh nghiệp. Theo dữ liệu từ LSEG, cổ phiếu của Meituan và JD.com đã sụt giảm lần lượt 22% và 10% trong năm nay, phản ánh áp lực nặng nề do lợi nhuận bị bào mòn bởi những chương trình giảm giá triền miên. Một ước tính của Nomura cho thấy, chỉ riêng trong quí 2-2025, JD.com bị ước tính lỗ hơn 10 tỉ nhân dân tệ vì dồn lực chen chân vào thị trường giao đồ ăn – “pháo đài” vốn do Meituan kiểm soát.

Thế nhưng, bất chấp những áp lực đó các nền tảng vẫn không chùn bước, bởi theo chuyên gia công nghệ Ed Sander từ TechBuzzChina, “cuộc cạnh tranh này diễn ra ở hiện tại nhưng lại gắn chặt với kỳ vọng trong 5-10 năm tới. Các nền tảng đều tin rằng đây là vấn đề sống còn, quyết định tương lai doanh nghiệp của họ”.

Thực vậy, làn sóng giảm giá dữ dội phản ánh áp lực sống còn đang đè nặng lên các nền tảng thương mại điện tử lớn. Trong bối cảnh tiêu dùng truyền thống tăng trưởng chậm, tầng lớp trung lưu đòi hỏi trải nghiệm tiện ích cao hơn và sự cạnh tranh từ các doanh nghiệp ngoại ngày càng gia tăng, các ông lớn buộc phải đầu tư mạnh vào tự động hóa, trí tuệ nhân tạo (AI) và dịch vụ giao hàng siêu tốc. Tuy nhiên, mâu thuẫn nghiêm trọng là ở chỗ các nền tảng có nguy cơ mất thị phần nếu không giảm giá, nhưng giảm giá kéo dài lại dẫn đến lỗ nặng và phụ thuộc vào trợ giá liên tục để duy trì doanh số.

Không chỉ doanh nghiệp lớn rơi vào khủng hoảng, mà vô số doanh nghiệp nhỏ, các chủ cửa hàng bán lẻ hay nhà cung cấp dịch vụ cũng lao đao khi giá cả xuống thấp kéo dài. Nhiều nhà bán lẻ, nhất là trong mảng thực phẩm và đồ ăn nhanh, liên tục than phiền rằng cuộc chiến giảm giá gần như xóa sổ hoàn toàn lợi nhuận. Trong khi đó, các chủ nhà hàng cũng tỏ ra lo ngại vì các gói ưu đãi mua sắm trực tuyến đã làm sụt giảm lượng khách đến ăn trực tiếp – nguồn thu có lợi nhuận cao.

Những tín hiệu cảnh báo từ Bắc Kinh

Những diễn biến của cuộc chiến giá cả đã khiến giới chức Bắc Kinh “đứng ngồi không yên”. Khái niệm “involution” (cạnh tranh khắc nghiệt tới mức cực đoan, hay cạnh tranh không lành mạnh) xuất hiện dày đặc trên các mặt báo, phản ánh sự lo ngại của giới chức Trung Quốc khi các doanh nghiệp lao vào “cuộc đua xuống đáy”, cắt giảm giá đến mức phi lý, bất chấp hậu quả dài hạn.

Trong các bài xã luận của mình, Tân Hoa Xã đã không ngần ngại dùng các cụm từ mạnh như “zero yuan purchases” (mua hàng 0 đồng), “bubble market” (thị trường bong bóng), để cảnh báo về sự phát triển phi lý, không bền vững của mô hình bán lẻ giao hàng siêu tốc mà các nền tảng đang triển khai.

“Bề ngoài, các công ty nền tảng tham gia vào “cuộc chiến giá cả” để cạnh tranh giành thị phần trên thị trường bán lẻ giao hàng siêu tốc, nhưng trên thực tế, họ đang sử dụng các biện pháp trợ giá để tạo ra một “thị trường bong bóng””, Tân Hoa Xã nhận định. “Nói thẳng ra, không có bên nào giành chiến thắng trong cuộc đua này”.

Các thống kê mới nhất cho thấy, nền kinh tế 19.000 tỉ đô la của Trung Quốc đã đạt mức tăng trưởng 5,3% trong nửa đầu năm nay, một kết quả tương đối khả quan. Tuy nhiên, những tín hiệu đáng lo ngại đã dần xuất hiện, khi tăng trưởng doanh số bán lẻ giảm tốc từ 6,4% trong tháng 5 xuống còn 4,8% trong tháng 6.

Bên cạnh đó, các chuyên gia kinh tế của ANZ ước tính Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Trung Quốc sẽ giảm 0,1% trong năm nay trong khi Chỉ số giá sản xuất (PPI) dự kiến giảm 3%, đánh dấu năm giảm phát đầu tiên kể từ năm 2009. Áp lực giảm phát bắt nguồn từ nhu cầu yếu và cuộc cạnh tranh giảm giá của các doanh nghiệp đang thực sự trở thành thách thức lớn với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

“Một cuộc chiến giá cả không bao giờ mang lại lợi ích cho doanh nghiệp. Người tiêu dùng dĩ nhiên được hưởng lợi trong ngắn hạn, nhưng xét về mặt kinh tế vĩ mô, điều này khiến kỳ vọng giá cả tiếp tục giảm xuống thấp, góp phần châm ngòi cho vòng xoáy giảm phát”, Giáo sư kinh tế Bala Ramasamy tại trường Kinh doanh Quốc tế Trung Quốc – châu Âu tại Thượng Hải cho biết. “Mức độ cạnh tranh ở Trung Quốc đã trở nên phi thực tế và nhiều khi còn có hại. Do vậy, sự can thiệp của Chính phủ Trung Quốc là điều cần thiết vì lợi ích chung”.

Nước cờ điều tiết của chính phủ: Thay đổi để sinh tồn

Trước thực tế trên, giới chức Trung Quốc đã triển khai một loạt biện pháp nhằm kiểm soát và tái thiết trật tự thị trường. Hồi tháng 5-2025, Cục Quản lý thị trường Nhà nước (SAMR) – cơ quan quản lý thị trường hàng đầu của Trung Quốc, đã triệu tập JD.com, Meituan và Ele.me của Alibaba, kêu gọi họ tuân thủ luật pháp và cạnh tranh công bằng. Các tập đoàn bán lẻ cũng bày tỏ lo ngại về chương trình trợ giá của JD.com và những tác động dây chuyền của việc giá cả giảm mạnh.

Hôm thứ Năm tuần trước (24-7), Ủy ban Phát triển và Cải cách quốc gia Trung Quốc (NDRC) và Cục Quản lý thị trường Nhà nước đã công bố dự thảo sửa đổi luật giá, trong đó cập nhật định nghĩa về các hành vi định giá không công bằng, bao gồm cả cạnh tranh không lành mạnh – involution.

Bản sửa đổi này hiện đang được công khai để lấy ý kiến đóng góp cho đến ngày 23-8, bổ sung một điều khoản mới quy định các doanh nghiệp không được ép buộc các nhà khai thác khác bán phá giá sản phẩm dưới giá thành. Trước đó, luật chỉ cấm các công ty bán hàng dưới giá thành để loại bỏ đối thủ cạnh tranh hoặc độc quyền thị trường.

Bên cạnh đó, ông Liu Wuxing, Giám đốc Trung tâm giám sát giá của NDRC, còn cho biết “dự thảo luật sửa đổi cũng bao gồm một điều khoản ngăn chặn các công ty tham gia vào các hoạt động định giá không công bằng bằng cách tận dụng dữ liệu, thuật toán và công cụ công nghệ”.

Người tiêu dùng đang hưởng lợi nhưng liệu có bền vững?

Người tiêu dùng Trung Quốc nhìn chung vẫn đang hưởng lợi từ các dịch vụ mua sắm giá rẻ và giao hàng siêu tốc phủ rộng khắp các thành phố lớn. Song đằng sau bức tranh ấy là sự bất ổn tiềm ẩn: Giá cả trở nên khó dự đoán, chất lượng dịch vụ trồi sụt theo từng đợt khuyến mại, và tâm lý chờ đợi giá cả giảm hơn nữa đang ăn sâu vào ý thức cộng đồng. Một số khách hàng bày tỏ sự lo lắng khi mua ô tô hoặc các sản phẩm giá trị lớn trong bối cảnh giá liên tục “lao dốc”, dẫn tới cảm giác “mua sớm, thiệt sớm”.

Không những vậy, việc các doanh nghiệp đẩy mạnh giảm giá nhưng thiếu kiểm soát chất lượng dẫn đến nhiều rủi ro kéo dài, từ sự cố sản phẩm, nguy cơ mất an toàn trong vận chuyển siêu tốc đến tình trạng lãng phí thực phẩm gia tăng do hàng hóa không tiêu thụ hết. Đó đều là những “mặt trái” mà người tiêu dùng sẽ phải đối mặt về lâu dài.

Bên cạnh đó, sự xáo trộn mạnh mẽ trên thị trường kéo theo những hệ lụy sâu rộng, khiến việc làm và thu nhập của người lao động trong ngành vận chuyển, logistics và toàn bộ chuỗi giá trị sản xuất – cung ứng trở nên bấp bênh và không còn ổn định như trước đây. Giới chức Trung Quốc lo ngại, điều này không chỉ gây tổn hại cho các công ty và nhà cung cấp mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến tiền lương người lao động, nguồn thu thuế và sức khỏe chung của nền kinh tế. Do vậy, về lâu dài, không có ai thực sự giành chiến thắng trong cuộc đua giảm giá này.