10 ngày sau thỏa thuận Mỹ-Trung, doanh nghiệp Mỹ vẫn “mờ mịt” về nguồn cung đất hiếm

10 ngày sau thỏa thuận Mỹ-Trung, doanh nghiệp Mỹ vẫn “mờ mịt” về nguồn cung đất hiếm

Gần 10 ngày kể từ khi Tổng thống Donald Trump tuyên bố thỏa thuận thương mại với Bắc Kinh đã “hoàn tất”, phần lớn công ty Mỹ vẫn không biết nào họ sẽ nhận được những nam châm quan trọng từ Trung Quốc. Đồng thời, Washington cũng chưa rõ liệu có cho phép một loạt xuất khẩu khác tiếp tục hay không.

Mặc dù đã có một số giấy phép cần thiết được cấp, nhiều công ty Mỹ cần khoáng sản Trung Quốc vẫn đang chờ Bắc Kinh phê duyệt cho các lô hàng, theo nguồn tin thân cận. Hệ thống của Trung Quốc đang cải thiện nhưng vẫn cồng kềnh, trái ngược với cam đoan của ông Trump rằng Trung Quốc sẽ xuất khẩu đất hiếm trước (upfront) sau thỏa thuận ngày 11/06 ký tại London.

Những chậm trễ này đang khiến một loạt ngành công nghiệp Mỹ trở thành “nạn nhân” của mối quan hệ lên xuống thất thường giữa Mỹ và Trung Quốc. Trong khi một số công ty chờ đợi nam châm, những công ty khác phải đối mặt với hạn chế bán hàng cho Trung Quốc. Điều này có nguy cơ làm trật đường ray cuộc đình chiến thuế quan mong manh mà Washington và Bắc Kinh đạt được ở Geneva tháng trước, đồng thời kích hoạt các vòng trả đũa mới.

* Ông Trump nói Mỹ thu 55% thuế quan, Trung Quốc chỉ thu 10% 

Các cuộc phỏng vấn với nhiều người mua phương Tây, người trong ngành và quan chức am hiểu các cuộc thảo luận đã tiết lộ sự thất vọng về những chính sách mơ hồ ở cả hai nước. Điều gây bối rối chính là việc không ai biết chắc Trung Quốc cần phê duyệt bao nhiêu nam châm thì Trump mới từ bỏ các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đáp trả.

“Ngay cả khi việc phê duyệt xuất khẩu được đẩy nhanh, vẫn còn quá nhiều điều chưa rõ về chế độ cấp phép. Điều này khiến các công ty không thể cảm thấy chắc chắn về nguồn cung tương lai”, Christopher Beddor – Phó giám đốc nghiên cứu Trung Quốc tại Gavekal Research cho biết. “Ít nhất, họ cần chuẩn bị cho khả năng các cuộc đàm phán lại đổ vỡ, và xuất khẩu sẽ bị dừng”.

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent (trái) và Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong tại cơ chế tham vấn kinh tế và thương mại Trung-Mỹ ở London ngày 09/06.

Trước sự chậm trễ của Trung Quốc trong việc cấp phép nam châm, ông Trump tháng trước đã áp đặt hạn chế xuất khẩu phần mềm chip, động cơ máy bay phản lực và nguyên liệu sản xuất nhựa sang Trung Quốc. Các biện pháp này sẽ được duy trì cho đến khi Chủ tịch Tập Cận Bình khôi phục xuất khẩu đất hiếm.

Kết quả là các công ty chịu kiểm soát của Washington đã phải tạm ngừng hàng tỷ USD lô hàng theo kế hoạch. Họ buộc phải chờ đợi các doanh nghiệp trong những lĩnh vực hoàn toàn khác nhau có được giấy phép từ Bắc Kinh – một quá trình có thể kéo dài vài tuần hoặc thậm chí vài tháng với tốc độ hiện tại.

Các CEO bị ảnh hưởng bởi cuộc tranh chấp kiểm soát xuất khẩu muốn biết rõ hơn về chiến lược từ chính quyền. Tuy nhiên, Bộ Thương mại – cơ quan chịu trách nhiệm thực thi các quy định – lại ít chia sẻ thông tin chi tiết.

Điển hình, các lãnh đạo ngành dầu khí đã cố gắng thuyết phục các quan chức Trump rằng việc cản trở xuất khẩu ethane – loại khí dùng sản xuất nhựa – không phù hợp với lợi ích an ninh quốc gia Mỹ. Tập đoàn năng lượng và hóa chất INEOS Group Holdings SA đang có một tàu chở đầy ethane chờ khởi hành, trong khi Enterprise Products Partners có ba đến bốn tàu hàng trong tình trạng bế tắc.

Nhập khẩu đất hiếm của Mỹ vẫn chưa hồi phục

Bộ Thương mại Trung Quốc không phản hồi câu hỏi của Bloomberg về số lượng giấy phép đất hiếm đã được cấp kể từ các cuộc đàm phán London. Tại cuộc họp báo thường kỳ ở Bắc Kinh trong ngày 19/06, phát ngôn viên Hà Á Đông cho biết Bắc Kinh đang “đẩy nhanh” quy trình và đã cấp phép “một số đơn xin đủ điều kiện”.

“Tiếp cận đất hiếm là một vấn đề ngày càng phức tạp cho đến khi có giải pháp”, Adam Johnson – CEO của Principal Mineral cho biết. “Đây như một vòi nước mà Trung Quốc có thể bật tắt tùy ý”.

Thêm vào đó, Trung Quốc chỉ đồng ý cấp giấy phép trong sáu tháng, sau đó các công ty cần nộp đơn lại để được phê duyệt. Điều này có nghĩa các doanh nghiệp kinh doanh ở Mỹ và Trung Quốc có thể phải đối mặt với những gián đoạn tái diễn.

Vấn đề quân sự gây thêm rắc rối

Một thách thức khác đối với các công ty Mỹ là các nhà cung cấp Trung Quốc cho cơ sở công nghiệp quân sự Mỹ hầu như không có khả năng nhận được giấy phép nam châm. Sau khi ông Trump áp thuế cao vào tháng 4, Bắc Kinh đã đưa samarium – kim loại thiết yếu cho các vũ khí như tên lửa dẫn đường, bom thông minh và máy bay chiến đấu – vào danh sách kiểm soát kép với lệnh cấm riêng đối với mục đích quân sự.

Nam châm samarium-cobalt (trái) và một linh kiện quốc phòng có gắn nam châm tại nhà máy Electron Energy Corp. ở Landisville, Pennsylvania

Điểm bế tắc này vẫn chưa được giải quyết trong khoảng 20 giờ đàm phán tuần trước tại London. Vấn đề trở nên phức tạp hơn khi các công ty thường mua nam châm từ các nhà cung cấp bên thứ ba, những đơn vị phục vụ cả doanh nghiệp quốc phòng và ô tô. Điều này tạo ra gánh nặng cao trong việc chứng minh với cơ quan chức Trung Quốc rằng đích đến cuối cùng của lô hàng là động cơ chứ không phải tên lửa.

Morris Hammer, người dẫn đầu doanh nghiệp nam châm đất hiếm Mỹ cho Posco Holdings Inc., cho biết các quan chức Trung Quốc đã đẩy nhanh lô hàng cho một số nhà sản xuất ô tô lớn của Mỹ và châu Âu kể từ khi ông Trump công bố thỏa thuận.

Khoảng một nửa nhà cung cấp Mỹ cho Toyota Motor Corp. đã được cấp giấy phép xuất khẩu, nhưng họ vẫn đang chờ những vật liệu này thực sự được giao. Dù giấy phép đang dần được cấp, vật liệu đất hiếm vẫn khan hiếm do việc ngừng xuất khẩu trong hai tháng từ tháng 4 đã làm cạn kiệt hàng tồn kho.

Tình hình bất ổn đã buộc nhiều nhà sản xuất ô tô tìm kiếm các lựa chọn thay thế cho nguồn cung Trung Quốc. General Motors đã đầu tư vào việc sản xuất nam châm trong nước từ năm 2021, với thỏa thuận độc quyền mua sản phẩm từ MP Materials Corp. tại Texas. Trong thời gian chờ đợi, GM và các nhà cung cấp vẫn phải nộp đơn xin giấy phép để lấy nam châm từ Trung Quốc.

Scott Keogh, CEO của Scout Motors – thương hiệu EV mới nổi của Volkswagen AG – cho biết công ty đang tái thiết kế phanh và các bộ truyền động để giảm nhu cầu đất hiếm. Scout đang xây dựng nhà máy ở South Carolina để sản xuất SUV và xe tải điện bắt đầu vào năm 2027.

Cho đến khi nguồn cung đất hiếm được khôi phục theo mong muốn của Washington, ông Trump ám chí Mỹ có thể sẽ duy trì các hạn chế xuất khẩu hiện tại. Các quan chức cấp cao Mỹ thẳng thắn thừa nhận rằng những biện pháp kiểm soát này nhằm tạo ra đòn bẩy đàm phán, chứ không phải vì lý do an ninh quốc gia như tuyên bố ban đầu

Nguy cơ thỏa thuận đổ vỡ vẫn hiện hữu

Bắc Kinh vẫn chưa chính thức công bố chi tiết thỏa thuận, trong khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng chưa công khai bày tỏ sự ủng hộ – điều mà ông Trump coi là bước cần thiết. Phát ngôn viên Nhà Trắng Kush Desai cho biết: “Các cuộc đàm phán Geneva và London đã đạt được tiến bộ vững chắc, hướng tới việc đàm phán một thỏa thuận thương mại toàn diện với Trung Quốc”.

“Có nguy cơ thỏa thuận London sẽ đổ vỡ”, Alicia Garcia Herrero – kinh tế trưởng khu vực châu Á Thái Bình Dương tại Natixis cho biết. “Bởi vì đất hiếm là một vấn đề rất phức tạp và có thể mắc sai lầm”.

Vũ Hạo (Theo Bloomberg)

FILI

– 13:00 21/06/2025